Zelden zal een wat impopulair organisme zo mooi en uitgebreid zijn beschreven als de schimmel in het boek Verweven leven van bioloog en schrijver Merlin Sheldrake.
Van de talloze boeken over wetenschap die er dit jaar zijn verschenen, zullen er weinig zo prachtig zijn geschreven en zoveel nieuwe, diepe inzichten bieden als Verweven leven.
Toen ik aan dit nieuwe boek van Merlin Sheldrake begon, was dat eerlijk gezegd wel zo ongeveer het laatste wat ik verwachtte. Het gaat namelijk volledig over... schimmels. En tja, wat moet je daar nu mee? Wat wist ik er eigenlijk van?
Wel, als je de badkamer niet goed ventileert, dan krijg je van die zwarte puntjes op de muren en plafond. We eten natuurlijk schimmels, in de vorm van champignons, oesterzwammen en shiitake. Paddenstoelen kunnen geestverruimend werken. En sinds een paar jaar zijn er bedrijven actief die van mycelium, de dradennetwerken van schimmels, gebruiksvoorwerpen maken, zoals verpakkingsmateriaal, akoestische panelen en zelfs schoenen (lees ook: 'Van schimmel tot schoen'). Daar hield mijn kennis wel zo’n beetje op.
Aanpassen
Bij het lezen van Sheldrakes boek ging er dan ook een heel nieuwe wereld voor me open. Schimmels blijken een van de oudste levensvormen op aarde te zijn en ze kunnen zich als geen ander aanpassen aan lastige en veranderlijke omstandigheden.
Schimmels zijn ook organismen die vaak de samenwerking zoeken met anderen. Zo beschrijft Sheldrake, een geboren verteller, dat de meeste plantenwortels een symbiose zijn tussen de plant en een schimmel. Die laatste helpt de plant bij het opnemen van voedingsstoffen uit de bodem.
Mooi is ook het inzicht dat schimmeldraden enorme ondergrondse netwerken vormen tussen bomen en planten, en zo stoffen uitwisselen, het zogeheten wood wide web.
Elektrische stroompjes
En wat te denken van een schimmelnetwerk als computer? Wetenschappers waren maar wát verrast toen ze ontdekten dat de witte draden elektrische stroompjes versturen. Het is waarschijnlijk een manier voor de schimmel om intern informatie door te geven over de aanwezigheid van voedingsstoffen op een plek of de verwonding van een deel van de draden.
Nu zal een schimmelcomputer er niet van komen, schrijft Sheldrake, maar wetenschappers denken serieus na over het inzetten van mycelium als grootschalige milieusensor in de bodem. ‘Schimmels zouden veranderingen in de kwaliteit van de bodem of van water kunnen signaleren, net als verontreinigingen en andere aspecten van de omgeving waar ze gevoelig voor zijn.’
LSD
Ronduit freaky wordt het bij de zombieschimmel Ophiocordyceps unilateralis. Die kan het lijf van een mier kapen om zijn sporen te verspreiden in de omgeving. Dat doet hij op onnavolgbare wijze. De schimmel infecteert de mier, waarna hij chemische, aan lsd verwante stoffen aanmaakt die het gedrag van de mier beïnvloeden.
Die vergeet zijn natuurlijke hoogtevrees en klimt in de eerste de beste plant. Daar bijt hij zich vast, waarna de schimmel de mier van binnenuit verteert. Uit de kop van de mier groeit nu een stengel waaruit sporen op langslopende mieren regenen die ook worden geïnfecteerd. Lange tijd was onduidelijk hoe een schimmel zo een mier kon besturen, maar het blijkt dat de chemische stoffen die hij afscheidt, inwerken op de spieren en het centrale zenuwstelsel van het insect.
Vaccins
De mensheid kan schimmels nog zoveel beter benutten dan we nu doen, betoogt Sheldrake. Gisten – eencellige schimmels – produceren al geneesmiddelen, zoals insuline en vaccins. Onze antibiotica hebben we natuurlijk ook te danken aan schimmels die penicilline produceren.
Maar het mooie is ook hoe flexibel schimmels kunnen omgaan met hun voedselvoorziening. Schimmels zijn te trainen om iets te verteren dat ze voorheen niet aten. Zo slaagde een schimmelexpert erin om een schimmel sigarettenpeuken te laten eten. De oesterzwammen die erop groeiden, waren veilig te eten door mensen.
Niet uitgeleerd
Al lezend in dit boek, viel ik van de ene verbazing in de andere. Maar ook de andere wetenschappers die Sheldrake aan het woord laat, geven grif toe dat ze nog lang niet zijn uitgeleerd over schimmels. Wie ook maar een greintje belangstelling heeft voor de natuur en nog een boek wil om een paar regenachtige avonden te vullen, hoeft niet verder te zoeken.
Verweven leven. De verborgen wereld van schimmels
Merlin Sheldrake (vert. Nico Groen)
368 Blz.
€ 26,99
Openingsfoto: Het kweken van oesterzwammen. Foto Depositphotos
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.