Leestip: In Amsterdam is de sloophamer het favoriete gereedschap

De Kapel ter Heilige Stede, de Waag op de Dam, de stadstoren Swijch Utrecht. Stuk voor stuk topbezienswaardigheden die in geen reisgids over Amsterdam zouden hebben ontbroken – als ze niet aan de sloop­hamer ten prooi waren gevallen.  

Amsterdam is een prachtige stad, maar wie Sloop leest, een nieuw boek van architectuur­historicus Wouter van Elburg en historicus en antropoloog Hanneke Ronnes, krijgt de indruk dat het zoveel mooier had kunnen zijn als stadsbestuur, projectontwikkelaars en particulieren niet de eeuwige en onbeheersbare neiging zouden hebben gehad voortdurend maar weer voor afbraak te kiezen. 

Natuurlijk, in sommige gevallen werd er geen traan gelaten om wat er verdween. Neem de neoclassicistische Beurs van Zocher met z’n kolossale zuilen of het arrogant-brutalistische Maupoleum dat veel te groot voor z’n omgeving was. Maar Sloop. Utopie en protest in Amsterdam van 1800 tot nu is toch in de eerste plaats een memento mori voor hoofdstedelijk vastgoed: hoe mooi ook, het gaat er ooit aan. 

Romantische blik

‘In dit boek staat de negatiefdruk van het huidige Amsterdam, de verdwenen historische bebouwing, centraal’, stellen de auteurs. Met zekere instemming halen ze de negentiende-eeuwse dichter Potgieter aan, die retorisch stelde: ‘Waar rees, hoe vaak de moker klonk, iets schooners op dan wat er zonk?’  

Waar die romantische blik in Potgieters tijd in de mode was, daar lijkt die nu echter af en toe wat wereldvreemd. Een stad waarin sloop taboe is, zou immers een openluchtmuseum worden – zie de goeddeels gesteriliseerde Grachtengordel.  

Ingenieurs komen er in het boek niet goed af: zij wilden de volledige Jordaan slopen, zij bepleitten het dempen van karakteristieke grachten. Erfgoedorganisaties krijgen daarentegen alle lof: zij weten sinds enkele decennia veel panden voor de sloophamer te behoeden. Interessant is dat de argumentatie voor behoud verandert. Waar oude panden eerst om hun monumentale of sentimentele waarde het behouden waard waren, daar prevaleren nu zakelijker argumenten: behoud, met eventueel renovatie, is simpelweg minder milieubelastend dan sloop en nieuwbouw – zo hebben ingenieurs aangetoond.  

Foto boven: De afbraak van het Stationspostgebouw (PostCS) in 2010. Credit: D. Kransberg, Collectie Stichting IJbeeld SAA