VUmc gaat preciezer bestralen bij kanker

Sinds kort bestralen artsen in het VUmc Cancer Center Amsterdam kankerpatiënten die daarvoor in aanmerking komen met de MRIdian van de Amerikaanse fabrikant ViewRay. In tegenstelling tot bestaande bestralingsapparatuur maakt dit apparaat niet alleen vóór het bestralen een MRI-opname van de tumor, maar ook tijdens de bestralingssessie. Daardoor mikt hij de stralenbundel preciezer op de tumor, waardoor de intensiteit omhoog kan en de patiënt minder sessies hoeft te ondergaan.

Een veel gebruikte behandeling bij kanker is bestraling. De patiënt komt onder een bestralingsapparaat te liggen dat een bundel energierijke fotonen zo goed mogelijk op het tumorweefsel richt. Het doel is om de zich snel delende kankercellen te beschadigen, daarmee tot staan te brengen en in veel gevallen zelfs te doden. Zo moet de tumor gaan krimpen en in het ideale geval zelfs helemaal verdwijnen.

Bijwerkingen

Bestaande bestralingsapparaten werken in veel gevallen goed, maar toch blijft er nog genoeg te wensen over. Zo is de bundel altijd iets breder dan de tumor, om zeker te weten dat alle kankercellen worden geraakt. Maar daarbij krijgt dus ook gezond weefsel bestraling voor zijn kiezen, wat tot vervelende bijwerkingen kan leiden. ‘Stel dat we prostaatkanker bestralen. Zo’n tumor zit vaak dicht bij vitale organen. Daarbij loopt de patiënt de kans op bijwerkingen als diarree of pijn bij het plassen’, zegt dr. Frank Lagerwaard, radiotherapeut-oncoloog bij VUmc.

Ook zijn bij conventionele bestralingsapparaten veel sessies nodig, waarvoor de patiënt dus steeds naar het ziekenhuis moet komen. Bij voorbeeld prostaatkanker moet hij gedurende zeven of acht weken elke dag komen voor een dosis bestraling.

Bestraling wordt nauwkeuriger

Doordat de MRIdian voortdurend MRI-beelden maakt,
wordt de bestraling nauwkeuriger.

Een nieuw, geavanceerd apparaat brengt daar verbetering in. Het MRIdian-bestralingsapparaat, van het Amerikaanse bedrijf ViewRay, maakt tijdens het bestralen van een tumor voortdurend MRI-beelden. Daardoor wordt de bestraling nauwkeuriger – zelfs als de tumor beweegt, bijvoorbeeld door de ademhaling van de patiënt. ‘Die preciezere bestraling heeft twee voordelen. Omdat je minder gezond weefsel raakt met de bundel, kan de intensiteit daarvan dus omhoog. En dat zorgt er weer voor dat je minder sessies nodig hebt om de patiënt te behandelen’, aldus Lagerwaard. Genoemde patiënt met prostaatkanker hoeft verspreid over twee weken nog maar vijf keer naar het ziekenhuis te komen.

Combinatie

De MRIdian is feitelijk een combinatie van een MRI-scanner en een bestralingsgapparaat. Zichtbaar is van de buitenkant vooral de grote tunnel met daar omheen twee ringvormige magneten, die zorgen voor het magneetveld van de MRI-scanner. Wie om het apparaat heen loopt, hoort het geruis van de heliumpompen die de magneetspoelen koelen en zo supergeleidend maken.

In tegenstelling tot bij een gewone MRI-scanner is de tunnel bij de MRIdian onderbroken. Dat is nodig omdat precies op die plek de radioactieve bronnen van kobalt zitten, op een denkbeeldige ring om de patiënt heen, op een onderlinge afstand van steeds 120° (de rode stip in de tekening hiernaast). Het kobalt zit ingepakt in dikke lagen afschermend staal en schuift alleen uit deze opslagplaats op het moment dat de daadwerkelijke bestraling plaatsvindt. ‘De fabrikant heeft hiervoor kobalt geselecteerd omdat het een sterke radioactieve bron is. Hij geeft hoogenergetische straling af, die ook tumoren bereikt die iets dieper liggen’, vertelt dr. ir. Johan Cuijpers, klinisch fysicus bij VUmc. Daarvoor zijn wel de drie bundels tegelijk nodig. Bij een enkele bundel blijft de intensiteit te laag en zal de bestraling te lang gaan duren.

Lamellen

De drie bronnen bestralen dus tegelijk de tumor, die meestal een complexe driedimensionale vorm heeft. Om die zo goed mogelijk te benaderen staat voor elke bundel een scherm met lamellen. Die bepalen de vorm van de bundel in twee dimensies. Waar de drie bundels samenkomen, ontstaat een gebied dat zo goed mogelijk samenvalt met de vorm van de tumor (zie onderstaande video). Zo krijgt de tumor heel precies straling van hoge intensiteit. Het kobalt-60 vervalt met een halfwaardetijd van 5,27 jaar. Dat betekent dat de effectiviteit van het kobalt binnen een paar jaar zodanig is teruggelopen, dat de radioactieve stof moet worden vervangen.

Ademhaling

Bestraling met het MRIdian-apparaat is niet bij alle groepen patiënten zinvol. ‘Het heeft duidelijk meerwaarde voor mensen met een tumor in de bovenbuik, die dus meebeweegt met de ademhaling. Ook wanneer de tumor vlakbij kritische organen ligt – zoals het rectum en de prostaat – verwachten wij dat dit apparaat meerwaarde heeft’, aldus Lagerwaard. Hoe die meerwaarde uitvalt, hoopt VUmc aan te tonen in een klinische studie met vijftig tot honderd personen. ‘We volgen die mensen tot lange tijd na de bestraling. Wat is hun kwaliteit van leven; wat zijn eventuele bijwerkingen?’