Het Rijnsysteem lijkt een kantelpunt te hebben bereikt, waardoor er steeds meer water door de Waal en minder door de IJssel stroomt. Dat vereist aandacht van waterbeheerders.

Is het afwateringssysteem van de Rijn in Nederland sinds de jaren ’90 structureel veranderd? In het oosten van het land lijkt het daar wel op, schrijft een team wetenschappers van de TU Delft, Universiteit Leiden, Universiteit Utrecht en Rijkswaterstaat in het wetenschappelijke tijdschrift Geophysical Research Letters.

Pannerdense Kop

Ruim tien kilometer ten oosten van Nijmegen, niet ver van de grens met Duitsland, bevindt zich het splitsingspunt de Pannerdense Kop. Hier splitst de Rijn zich op in de Waal en het Pannerdensch Kanaal. Die laatste splitst tien kilometer verder naar het noordwesten zelf weer in de IJssel en de Nederrijn. Tot aan de jaren ‘90 ging bij de Pannerdense Kop steeds ongeveer tweederde van het Rijnwater naar de Waal. Maar sindsdien verandert dat: geleidelijk stroomt er steeds meer water via de Waal naar het westen. Inmiddels gaat het om ongeveer 72 procent van het Rijnwater dat Nederland bij Lobith binnenstroomt.

De oorzaak is het transport van zand en grind over de rivierbodem tijdens periodes van extreem hoogwater in 1993, 1995 en wellicht ook in 1998. Hierbij is in totaal bijna een halve meter sediment in het Pannerdensch Kanaal afgezet, wat de doorstroming van het water bemoeilijkte. Vanaf dat moment ging de Waal meer water afvoeren, waardoor de rivierbodem verder erodeerde en er nóg meer water via die route ging stromen.

Een dergelijk zelfversterkend effect leidt ertoe dat een systeem niet terugkeert naar zijn oude situatie, maar een nieuw evenwicht gaat zoeken. Uit meetgegevens en modelberekeningen concluderen onderzoekers Astrid Blom en Ralph Schielen van de TU Delft dat het Rijnsysteem waarschijnlijk inderdaad zo’n kantelpunt heeft bereikt.

Waterbeheer

Helemaal zeker is dat niet, benadrukken de onderzoekers in een nieuwsbericht op de website van de TU Delft. Een rivier is nu eenmaal iets anders dan een stroomgoot in een laboratorium waarin je de effecten van verschillende factoren los van elkaar kunt onderzoeken. Maar toch is het belangrijk om deze herverdeling van het water goed in de gaten te houden, zeggen de wetenschappers. De mogelijkheid dat dit een kantelpunt is, moet volgens hen worden meegenomen in de toekomstplannen voor het waterbeheer in Nederland.

‘En dan gaat het zowel om plannen die Nederland veilig moeten houden bij hoogwater, zoals het Programma Ruimte voor de River 2.0 (voorheen Integraal Riviermanagement), als om plannen voor de zoetwatervoorziening bij droogte’, zegt Blom. ‘Want door de verminderde waterstroming naar het noorden, kan ook de zoetwateraanvoer naar het IJsselmeer onder druk komen te staan.’

De observatie dat de verdeling van het water over de Waal en het bij het Pannerdensch Kanaal is veranderd, is overigens niet geheel nieuw. In februari 2024 werd hier aandacht aan besteed op de NCR-dagen in Wageningen – een tweedaagse conferentie van het Netherlands Centre for River Studies. Bijkomende problemen die daar benoemd werden, is dat de IJssel door de lagere waterstanden steeds moeilijker begaanbaar wordt voor de scheepvaart, en dat de Waal het extra water moeilijk ergens anders kwijt kan. En dat terwijl de waterstanden vanwege klimaatverandering toch al steeds vaker hoge waarden bereiken…

 

Openingsbeeld: Michiel Verbeek, CC BY-SA 3.0