Vijf Big-Science-projecten op komst

Voor de komende paar jaar staan een aantal grote wetenschapsprojecten op stapel, met budgetten variërend van honderden miljoenen tot miljarden euro's. Vaak levert Nederland hier een flinke bijdrage aan. De Ingenieur zet de vijf interessantste installaties op een rij.

1. Einstein Telescope

Het kleine Nederland lijkt niet erg voor de hand te liggen als locatie voor een big-science-project. Toch zou het zomaar kunnen dat over een jaar of vijftien de grootste detector ter wereld voor zwaartekrachtgolven, de Einstein Telescope, te vinden is onder het glooiende landschap van onze meest zuidelijke provincie. Volgens de huidige plannen wordt het een ondergrondse, driehoekige installatie met armen van 10 km. (Lees ook: ‘Krijgt Limburg straks een telescoop voor zwaartekrachtgolven?’)

Einstein Telescope

2. European Spallation Source

In Zweden komt een neutronenbron die het neusje van de zalm moet worden op het gebied van materiaalonderzoek: de European Spallation Source (ESS). Hiermee zijn samples te onderzoeken variërend van cosmetica tot computerchips, en van schoonmaakmiddelen tot supergeleiders. Heel wat Europese landen dragen een steentje bij aan deze installatie, maar Nederland houdt de boot af. ‘Ons land is bij alle voorgaande stappen betrokken geweest, maar nu er een serieuze financiële bijdrage moet komen, stokt het’, zegt Industrial Liaison Officer Toon Verhoeven. Nederland heeft tot april om alsnog een van de founding members van ESS te worden en een technische bijdrage aan het project te claimen.

3. KM3NeT

In de Middellandse Zee is het eerste beginnetje gebouwd van KM3NeT, een kilometers grote detector voor neutrino’s. Glazen bollen gevuld met instrumenten gaan over vijf jaar de signalen meten die deeltjes veroorzaken als ze door het water schieten. Aan dit project komt meer dan één Nederlandse innovatie aan te pas. Zo werd hier het idee uitgewerkt om de bollen niet te vullen met één grote fotobuis, maar met zoveel mogelijk kleine exemplaren. ‘Grote voordeel daarvan is dat je per bol een drie keer zo groot lichtgevoelig oppervlak hebt, dus heb je minder bollen nodig’, zegt Maarten de Jong (Nikhef).

Ook de onderwaterkabels die de bollen van stroom voorzien, zijn een Nederlandse vinding; die zijn gevuld met olie om tegendruk te bieden aan het zeewater. Deze kabels worden nu in het Brabantse Raamsdonksveer geproduceerd.

KM3NeT

4. ITER

De proefkernfusiereactor ITER is een project van de lange adem. Al in 1985 smeedden Ronald Reagan en Michail Gorbatsjov de eerste plannen, maar het duurt minimaal tot december 2025 voordat eindelijk de eerste fusiereacties plaatsvinden in de reactor. Eén mijlpaal kon de ITER-organisatie onlangs wel claimen: begin december was de bouw halverwege.

Bij de rest van de bouw verwacht Science Engineering Officer Akko Maas geen onoverkomelijke problemen. ‘Maar het blijft een first-of-its-kind-installatie. Er zullen dus geheid dingen gebeuren waarmee we geen rekening hebben gehouden. Dan moeten we ons even achter de oren krabben en verder gaan.’

ITER

5. Square Kilometre Array (SKA)

Bij het woord ‘telescoop’ zullen de meesten een ouderwetse sterrenkijker voor zich zien, bij het woord ‘radiotelescoop’ een enorme schotel. De grootste telescoop ter wereld zal echter aan geen van beide omschrijvingen voldoen. De Square Kilometre Array (SKA) is namelijk niet één constructie, maar een grote hoeveelheid antennes en schotels verspreid over West-Australië en Zuid-Afrika. Samen vormen die een radiotelescoop met een verzameloppervlak van om en nabij een vierkante kilometer.

Nederland speelt vooral een grote rol bij de antennes die in de Australische outback moeten komen. De reden: in ons land bevindt zich het grootste gedeelte van LOFAR, een radiotelescoop met een vergelijkbaar recept. (Lees: 'Nieuw Iers meetstation voor LOFAR.') Maar ook bij het Zuid-Afrikaanse deel van SKA zijn 'we' betrokken; niet bij de schotels zelf, wel bij de computers die het signaal van deze schotels moeten verwerken.

SKA

Het volledige Big-Scienceverhaal lezen?

Wil je het volledige verhaal over de Big-Scienceprojecten uit het januarinummer van De Ingenieur lezen? Koop dan de digitale versie voor € 7,50, of neem - met een flinke korting van 25% - een digitaal jaarabonnement van 12 nummers voor € 69,-.