Voormalig historicus van de TU Eindhoven Hans Schippers schreef het onlangs verschenen Technici en de totalitaire verleiding, een geschiedenis van het Technisch Gilde van de NSB. Het Koninklijk Instituut Van Ingenieurs (KIVI) speelt erin een prominente rol. De Ingenieur stelde Schippers vijf vragen.
Waarom heeft u dit boek geschreven?
'Ik heb een achtergrond in politieke - en techniekgeschiedenis. Ik ben gepromoveerd op de rechts-radicale bewegingen Zwart en Nationaal Front en heb ruim 25 jaar als techniekhistoricus bij de TU/e gewerkt. De manier waarop techniek werd gebruikt in (rechts) totalitaire systemen heeft mij altijd gefascineerd en is bovendien voor Nederland slechts beperkt onderzocht. Dan ligt de keus voor de hand om te kijken naar de geschiedenis van het Technisch Gilde van de NSB.'
Voor wie is het boek bedoeld?
'In de eerste plaats voor iedereen die is geïnteresseerd in een grotendeels onbekend onderdeel van de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast voor technici en mensen met interesse in techniek en de toepassing ervan. Fascisme en nationaalsocialisme hadden daarover een eigen opvatting. Zij meenden dat de techniek en de producten die werden gemaakt ten goede zouden moeten komen aan "het volk" en niet aan de kapitalisten. Dit waren bovendien vaak "volksvreemde" joden. Technici, aanhangers van die Nieuwe Orde, moesten aan die omwenteling leidinggeven. Je krijgt dan natuurlijk direct de vraag wie dat "volk" vertegenwoordigde. Dat was de Partij, die boven de verdeeldheid brengende partijen en belangengroepen stond. Het communisme kwam met een wat andere argumentatie tot eenzelfde resultaat.'
Wat fascineert u aan het onderwerp?
'De vrij centrale rol die technici in fascisme en nationaalsocialisme speelden. In Italië en Duitsland werden hun beroepsorganisaties ‘gelijkgeschakeld’, dat wilde zeggen overgenomen door de partij. De meeste technici accepteerden dit. Daar stonden een goede beloning, baanzekerheid en prestige tegenover, zeker wanneer die technici in de bewapenings- of aanverwante industrie werkten. In Duitsland werden in de oorlog op grote schaal gevangenen uit concentratiekampen ingeschakeld in de industrie. Technici moet zijn opgevallen hoe die mensen eraan toe waren, maar van protesten was nauwelijks sprake. Tot op het laatst ontwierpen technici allerlei wapentuig, waarvan zij konden weten dat het voor een verloren zaak was. Je vraagt je af hoe dat kon gebeuren.'
Waarom zouden ingenieurs het boek moeten lezen?
'Veel ingenieurs hebben weinig belangstelling voor ontwikkelingen buiten het technisch domein. Omgekeerd ontbreekt het politici vaak aan kennis van technische zaken. Het is een van de breuklijnen in de samenleving die politieke avonturiers misbruiken om antidemocratische, al dan niet totalitaire opvattingen naar voren te brengen. Dit was zo in de jaren twintig en dertig van de vorige eeuw, met desastreuze gevolgen in de Tweede Wereldoorlog. Zo’n ontwikkeling zou zich weer kunnen voordoen bij de milieu- en klimaatproblematiek, waarvoor geen eenvoudige oplossingen bestaan en die ook niet kan worden genegeerd. Het zou een goede zaak zijn wanneer ingenieurs en mensen in de politiek naar elkaar zouden luisteren en van elkaar zouden leren om deze problematiek die zowel technische als maatschappelijke componenten heeft op te lossen.'
Wat heeft u geleerd tijdens het schrijven? 
'Eigenlijk drie dingen. In de eerste plaats dat verreweg de meeste Nederlandse technici niets voelden voor een totalitaire ideologie als het nationaalsocialisme. Het KIVI stroomde leeg toen de NSB probeerde die ingenieursvereniging over te nemen. Maar het was ook zo dat veel ingenieurs bij kriegswichtige bedrijven, zoals scheepswerven, Fokker en Philips, bleven werken ook al betekende dit een bijdrage aan de Duitse oorlogsinspanning. In vergelijking met andere universiteiten tekenden veel Delftse studenten (ongeveer een kwart) een verklaring dat ze geen verzet zouden plegen. Het derde wat mij trof was de naoorlogse onderwijshervorming, waarbij in Delft en later ook in Eindhoven en Enschede meer aandacht kwam voor maatschappelijke en politieke ontwikkelingen. Die hervorming was duidelijk beïnvloed door de gebeurtenissen in de jaren de jaren 40-45, waarbij natuurlijk ook de dreiging van het communisme een rol speelde.'
Technici en de totalitaire verleiding
Hans Schippers | Walburg Pers | 176 Blz. | € 19,99 | e-boek € 9,99
Download hier de introductie en de inhoudsopgave
Foto boven: NSB-leider Anton Mussert, zelf waterbouwkundig ingenieur, tijdens een toespraak bij de viering van het 2-jarig bestaan van het Technisch Gilde in 1942. Bron: Utrechts Archief
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.