De fatale brand in de Londense Grenfell Tower juni dit jaar werd veroorzaakt door bezuiniging op materiaal en slechte afwerking, vertellen Nederlandse brandveiligheidsspecialisten. Er is geen reden om aan te nemen dat zo'n ramp niet in Nederland zou kunnen gebeuren.

De analyse van de brand in de 67,3 m hoge torenflat werd afgelopen week tijdens een symposium gepresenteerd door ingenieursbureau DGMR. Daar kwam ook aan de orde hoe het staat met de brandveiligheid van hoogbouwgevels in Nederland.


Brand onderschat

De brand in de Grenfell Tower, die minstens zestig mensen het leven kostte, leek in eerste instantie beheersbaar: een koel-vriescombinatie in een keuken op de vierde verdieping vatte vlam. De brandweer was snel ter plaatse en doofde het vuur. Maar toen ze het gebouw uitkwamen zagen de brandweerlieden dat de brand op de gevel was overgeslagen en omhoog kroop. Binnen een half uur stond een volledige gevel van de vierde verdieping tot aan de nok in brand.

Na een uur stak de brand over naar de andere gevelzijden. Binnen vijftien minuten na melding van de brand was er al rook waargenomen in de voorportalen en in het enige trappenhuis van de toren die als vluchtroute diende. De rookafvoerinstallatie had gefaald. Veel vluchtende mensen stikten in het trappenhuis.


Nieuwe isolatieschil

Opmerkelijk genoeg liep het vuur niet uniform omhoog, maar in twee verticale lijnen langs de betonkolommen op de hoeken van de gevel. Het in 1970 opgeleverde gebouw was in 2014 gerenoveerd, waarbij er plek kwam voor 129 woningen en 350 bewoners. Het belangrijkste onderdeel van de renovatie was het plaatsen van een nieuwe gevel: er kwamen overal nieuwe raamkozijnen en een extra isolatieschil buiten het bestaande betonnen gebouw. Die isolatieschil was na de renovatie opgebouwd als een betonplaat met daarop een laag polyisocyanuraat isolatiemateriaal (PIR) en een geventileerde luchtspouw met een aluminium composiet (ACM) afwerkingsplaat.
 

Opbouw van de gerenoveerde gevel.


Het isolatiemateriaal had een vrij lage brandklasse (C) en de afwerkingsplaat (Reyonbond PE) had geen brandvertragende kern. 'Deze materiaalkeuze was bepaald na een laatste bezuinigingsronde. Eerder zou de gerenoveerde gevel bestaan uit een brandvertragende afwerkplaat', aldus Peter van der Leur, senior adviseur brandveiligheid bij DGMR. De kwalijke rol van de afwerkingsplaat was al snel na de ramp duidelijk, de leverancier van het materiaal is ook gestopt met de levering ervan.


Brandwerende strips

Effect van brandwerende strips.

Maar er was meer aan de hand. Want hoe kon het dat de brand zich niet uniform omhoog verplaatste? Hier spelen de zogeheten cavity barriers of fire stops een rol. Dit zijn strips van steenwol in de luchtspouw met daarop een coating. Tijdens een brand schuimt deze coating op en sluit zo de luchtspouw af voor de vlammen.

Van der Leur: 'Maar deze barrières waren ten eerste alleen maar aangebracht in horizontale richting, terwijl ze volgens de regelgeving ook in verticale richting geplaatst moeten worden. Daarnaast is gebleken dat bij de betonkolommen, op de hoeken van de gevels, de steenwolstrips waren opgebouwd uit allemaal losse stukjes en alles niet overal goed afgewerkt was. Zo bleven er een aantal kleine verticale, striploze kanaaltjes over die waarschijnlijk een grote rol hebben gespeeld in de snelle verspreiding van de brand over de gevelkolommen.'


Onverantwoord bezuinigen

Toch hadden goedgeplaatste cavity barriers alleen de gevelbrand niet kunnen voorkomen. De barriers in horizontale richting functioneerden namelijk wel maar waren ook niet in staat om het vuur in horizontale richting af te stoppen. Het was volgens Van der Leur de combinatie van verschillende gevelmaterialen die uiteindelijk de doorslag gaf.

Naar aanleiding van de ramp in Londen zijn door het Britse Building Research Establishment een serie brandproeven uitgevoerd (lees: 'Gevel Grenfell-toren Londen getest') om de brandbaarheid van de gebruikte gevelsamenstelling te testen. De gevels moeten het hierbij minstens 45 minuten volhouden.

De testgevel zoals van de Grenfell Tower – bestaande uit een niet brandvertragende, aluminium composiet afwerkingsplaat (Reyonbond PE) in combinatie met PIR-isolatie – bezweek al na 23 minuten. Was er een brandvertragende afwerkingsplaat gebruikt (ACM-FR) in combinatie met een steenwolisolatie, dan kwam de gevel wel door deze test heen. 'Bij gebruik van slecht gevelmateriaal kunnen goede cavity barriers branduitbreiding niet voorkomen. Zonder de laatste bezuinigingsronde was de gevel waarschijnlijk niet zo brandgevaarlijk geweest', aldus Van der Leur.


Falende vluchtroute

Naast de gevel waren ook de vluchtroute en het vluchtprotocol van grote invloed op het aantal doden. De alarmdiensten lieten bewoners in eerste instantie weten dat ze in hun huis moesten blijven en dat de brandvertragende deuren het vuur lang genoeg weg zouden houden totdat de brandweer ze kon redden. Uiteindelijk heeft de brandweer de bovenste drie etages nooit kunnen bereiken, omdat die te hoog waren om op en neer te kunnen lopen met een volle zuurstoftank. Toen bewoners eenmaal te horen kregen dat ze zelf moesten evacueren, stond de brandtrap al vol met rook. De afzuiginstallatie en het overdruksysteem hadden gefaald, waarom is nog onduidelijk.


Controleer ook de gevel

Kan een situatie zoals Grenfell Tower – wanneer we alleen kijken naar de brandverspreiding over de gevel – zich ook voordoen in Nederland? “Er is geen reden om aan te nemen dat de Nederlandse bouwkundige brandveiligheid beter is dan de Britse”, aldus Esther Hebly, senior adviseur geveltechniek bij DGMR. De eisen blijken in Engeland op sommige vlakken zelfs wat strenger dan in Nederland. Zo voert Engeland grootschalige geveltesten uit terwijl Nederland het bij kleinschalige testen houdt.

Los van de regelgeving over te gebruiken materialen is ook de bouw zelf van invloed, zoals de slechte afwerking van de cavity barriers bij Grenfell Tower liet zien. Hebly: 'Mijn stelling is daarom dat een periodieke keuring van gevels op brandveiligheid net zo relevant is als periodieke keuringen op brandscheidingen en sprinklers. Dat laatste vinden we in Nederland al heel normaal. En we moeten niet ophouden bij onze ontwerpentekeningen, maar ook bij de bouw controleren of het daadwerkelijk gebeurt zoals we het bedacht hebben.' (Armand van Wijck)
 

Openingsfoto: de brandende Grenfell Tower. Foto Natalie Oxford.