In een berg in de Amerikaanse staat Texas wordt hard gebouwd aan een 150 m hoge klok die tienduizend jaar moet blijven werken.

Dat blijkt uit foto’s die Amazon-CEO Jeff Bezos, de hoofdfinancier van de 10.000 Year Clock, op Twitter heeft gezet. Het ‘uurwerk’ dient geen praktisch doel, maar moet de mensheid aanzetten tot meer langetermijndenken.

Het idee voor de klok is al decennia oud en komt van ingenieur Danny Hillis die ook de stichting The Long Now oprichtte. Deze club zet zich af tegen de vluchtigheid van de huidige wereld, die wordt veroorzaakt door een eenzijdige focus op economische ontwikkeling en steeds meer versnellende technologische vooruitgang. We zouden als mensheid een paar eeuwen vooruit moeten denken, zodat we ons meer verantwoordelijk voelen voor onze nazaten.

Hillis liep lange tijd rond met het idee van een mechanische klok die maar één keer per jaar tikt, waarvan de eeuwwijzer elke honderd jaar een stapje zet en waarvan de koekoek eens per millennium naar buiten komt. Hij bouwde enkele prototypes, maar verder kwam hij niet.
 

Donkere tunnel

Pas toen Bezos zich verbond aan het project, in 2011, kwam er vaart in de onderneming, getuige dit artikel in Wireduit die tijd. Dat is ook niet vreemd, want Bezos schijnt er 42 miljoen dollar (34 miljoen euro) in te pompen. En dus werken er nu ingenieurs en bouwvakkers in een berg vlakbij Van Horn, Texas, aan de klok (zie deze blogpost van Bezos). Het terrein en de berg zijn trouwens eigendom van Bezos, die dit tweette:

Installation has begun—500 ft tall, all mechanical, powered by day/night thermal cycles, synchronized at solar noon, a symbol for long-term thinking—the #10000YearClock is coming together thx to the genius of Danny Hillis, Zander Rose & the whole Clock team! Enjoy the video. pic.twitter.com/FYIyaUIbdJ

— Jeff Bezos (@JeffBezos) 20 februari 2018


Dubbele deur

De klok wordt een bijzondere constructie op een bijzondere plek, zo valt te lezen in dit essay. Wie de klok over een paar jaar wil bezoeken, moet daar heel wat moeite voor doen. Vanaf de doorgaande weg is het nog een dag wandelen over bergpaadjes op een hoogte van 600 m voordat je aankomt bij de dubbele deur die de metalen klok afschermt van de invloed van de elementen.

Zoals Kevin Kelly het mooi beschrijft in zijn essay wandel je na de dubbele deur eerst door een donkere tunnel van een meter of honderd lang – eigen verlichting meebrengen dus. Dan kom je aan bij een verticale schacht van 160 m hoog, waarvan je aan het einde met wat moeite een lichtpuntje kunt ontwaren. Als je ogen eenmaal wat gewend zijn aan de duisternis, zie je dat de schacht is gevuld met een enorm complexe constructie. Het is – hoogstwaarschijnlijk – ’s werelds traagste en duurste klok.
 

Contragewichten

De klok is van onder tot boven te bezichtigen. Daarvoor neemt de toekomstige bezoeker de wenteltrap die is uitgehouwen in de rotsen aan de binnenkant van de schacht.

Het eerste dat hij tegenkomt, zijn de contragewichten die de beweging van de klok mogelijk maken. Het fascinerende is dat deze gewichten op hoogte gebracht moeten worden door de bezoekers zelf. Twee of drie mensen hebben samen genoeg kracht om een horizontale lier op te winden waardoor de gewichten omhoog gaan. Als zij niet meer verder kunnen duwen, staan de gewichten in hun hoogste stand.

Ook het dagelijkse klokkenspel maakt gebruikt van de potentiële energie van de contragewichten. Dus afhankelijk van hoe lang het geleden is dat de laatste bezoekers er waren, staan de gewichten in een bepaalde stand.
 

Slinger

Maar wat gebeurt er dan als er een jaar lang geen bezoekers komen? Daar lijkt een zwak punt van de klok te zitten, maar de ontwerpers hebben werkelijk aan álles gedacht. Er is een apart slingermechanisme (zie afbeelding rechts) dat de tijd bijhoudt: een 2 m grote, ronde slinger van titanium – met gewichten ter grootte van een voetbal – die beweegt met een periode van 10 s. Dit cruciale mechanisme is ingepakt in een vitrine van kwartsglas om de invloeden van stof, luchtstromen en ongedierte buiten te houden.

Het is dit mechanisme dat tienduizend jaar lang de juiste dag moet bijhouden (de precieze tijd is te veel gevraagd). De wijzer die de dag weergeeft, zal soms achter lopen, want die geeft de dag weer waarop  de laatste bezoeker bij de klok was. Pas als de huidige bezoeker de contragewichten heeft opgeschroefd, draait de klok naar de huidige dag. ‘Als je de juiste dag te zien wil krijgen, moet je het de klok vragen’, schrijft Kelly.

Het slingermechanisme krijgt zijn energie van een ingenieus systeem dat door zonne-energie wordt aangedreven. Er zit een raampje van saffier in de berg, in zuidelijke richting. Elke dag om 12.00 uur valt hier de zon op, zodat zonnestralen de lucht in de kamer verwarmen. Dit zet een cilinder van grafiet in beweging, wat dient om het slingermechanisme te corrigeren én de slinger weer een beetje extra energie te geven.
 

Mechanische computer

Nog iets verder naar boven treft de bezoeker de ‘klokkenspelgenerator’. Dit is een soort mechanische computer die is opgebouwd uit zogeheten maltezerkruismechanismen, die wel vaker worden gebruikt in klokken en horloges (zie illustratie rechts).

Deze mechanische computer berekent de unieke melodie voor het klokkenspel dat elke dag om 12.00 uur ’s middags een muziekje laat horen. Helemaal boven in de klok zit een schijf van bijna 3 m doorsnede die de tijd aangeeft, evenals de stand van de planeten.


Ambitieus

De makers van de klok zijn nogal ambitieus. Dat moge al blijken uit de beschrijving van de klok hierboven, maar het feit dat de machine tienduizend jaar moet blijven werken, stelt extra strenge eisen. Ga maar na: de pyramides van Egypte noemen we oud, maar die staan er 'pas' zo'n vijfduizend jaar.

Daarom is er gekozen voor een gebied dat behoorlijk droog is, zodat vocht de klok niet te erg laat roesten. Tegelijk is een laagje roest niet meteen fataal, omdat de toleranties (hoeveel de maatvoering er naast mag zitten) ruim zijn: in de orde van een centimeter.

Veel lastiger is het feit dat twee metalen onderdelen die elkaar raken soms jarenlang stil zullen staan. Daarbij kunnen die onderdelen met elkaar versmelten; één worden. En daar waar twee verschillende metalen elkaar raken, kan galvanische corrosie optreden. Daarom gebruiken de makers op bepaalde punten keramische materialen, zoals bij de lagers op de foto rechts. Keramiek is namelijk op lange tijdschalen veel stabieler dan metaal.
 

Mijlpaal

De klok heeft vijf kamers die elke mijlpaal zullen vieren met een eigen uniek geluid. De eerste kamer heeft na elk jaar een geluid; de tweede kamer elke tien jaar, enzovoort. Alleen de eerste twee kamers worden nu ingericht, heeft Bezos eerder verteld. De andere drie kamers zijn aan toekomstige generaties.

Bezos is een van de rijkste mensen ter wereld. Hij besteedt miljoenen dollars aan een symbolische klok die ín een berg zit en waar dus niemand concreet wat aan heeft. Daar zou je vraagtekens bij kunnen zetten (net als bij het de ruimte in sturen van een sportauto trouwens; zie Elon Musk).

Aan de andere kant gaat de klok waarschijnlijk onze beschaving overleven en kan ons dat aanzetten tot nadenken. ‘We kunnen wel wat meer langetermijndenken gebruiken’, aldus Bezos in de krant De Morgen. ‘Het is een symbool. Maar symbolen kunnen heel krachtig zijn.’

Openingsbeeld Prototype van de klok die 10.000 jaar moet werken. Foto Long Now Foundation