Het is goed om niet alleen oog te hebben voor technische problemen en oplossingen maar ook voor de ethische, juridische en sociale risico’s. Dat stellen de (techniek)filosofen Lode Lauwaert en Mauritz Kelchtermans van de Universiteit van Leuven in deze column voor De Ingenieur.
 

Heeft u dat ook? Dat u echt wel trots bent op wat u binnen uw functie hebt bereikt omdat het mooi aan de verwachtingen van het management en dus de aandeelhouder beantwoordt? U heeft er misschien wel een beetje de morele kantjes vanaf gelopen en u werkte niet per se met het publieke goed in het achter­hoofd. Maar ethiek was toch nooit een hoofddoel. Bovendien, wie betaalt uw loon: toch wel het bedrijf, niet het publieke goed!

Gelukkig is er de laatste jaren in verschillende domeinen meer aandacht ontstaan voor ethiek. Omdat binnen Big Tech, maar ook elders, door een gebrek aan moreel bewustzijn veel dingen zijn fout gelopen, is op een aantal universiteiten, zoals Harvard, Stanford en Toronto, beslist om binnen de richting computerwetenschappen vakken met embedded ethics aan te bieden.

Dat houdt in dat in een aantal opleidingsonderdelen casussen worden besproken die illustreren hoe die specifieke technologieën tot individuele en maatschappelijke problemen kunnen leiden en wat eraan kan worden gedaan.

Daarbij wordt niet enkel ingezoomd op de technische problemen en oplossingen, maar ook op de ethische, juridische en sociale risico’s. Zo wordt er binnen de vakken privacy en security concreet gefocust op pakweg de problemen met gezichtsherkenning door kunstmatige intelligentie of surveillance van telewerk. 

Door een gebrek aan moreel bewustzijn zijn veel dingen fout gelopen

Embedded ethics wordt uitgesmeerd over de verschillende jaren van de opleiding, zodanig dat de studenten een reflex ontwikkelen om verder te kijken dan alleen maar technologische oplossingen en om de impact van zulke ingrepen goed onder ogen te zien. De hoop is dat die ethische attitude niet onmiddellijk overboord wordt gegooid zodra men het bedrijfsleven instapt.

Wij pleiten ervoor om deze benadering uit te rollen in andere studierichtingen waar studenten worden opgeleid om later projecten uit te werken met al dan niet grote maatschappelijke impact. Het gaat in de eerste plaats om ingenieurscurricula, waar nu soms enkel in de beginjaren van de opleiding en slechts met één vak aandacht aan die problematiek wordt besteed, zonder dat er wordt gestreefd naar een verandering van de mindset van de ingenieur. 

Het is koffiedik kijken of deze benadering effectief is op lange termijn. Niettemin lijkt het implementeren van embedded ethics in de opleiding alvast een stevige stap in de goede richting.

Want met alle huidige problemen op deze blauwe planeet, moeten we verder kijken dan de aandeelhouders­neus van het bedrijf lang is. Niet enkel de techniek telt, maar ook de impact op mens, maatschappij en milieu. Ethiek dus.


Tekst: Mauritz Kelchtermans, promovendus filosofie aan de KU Leuven, en Lode Lauwaert, hoogleraar techniekfilosofie aan de KU Leuven