De transport- en logistiekbranche in Nederland staat voor twee grote uitdagingen. Zowel de productiviteitsgroei als de vergroening blijft achter ten opzichte van andere sectoren en andere landen. Dat stelde Barbara Baarsma, hoofdeconoom bij PwC en hoogleraar economie aan de Universiteit van Amsterdam, begin oktober bij het ‘Transportdebat Nederland’ in Delft.
De transport- en logistieksector houdt zich bezig met het transport en de opslag van goederen in Nederland. Hier werken de mensen die maken dat supermarkten en warenhuizen op de juiste tijd van de ideale hoeveelheid voorraden worden voorzien, dat voedselproducenten hun producten kwijt kunnen voor ze bederven, en dat uw pakketje op tijd aan de deur wordt bezorgd.
Maar de sector verkeert in zwaar weer, bleek bij het Transportdebat Nederland op 3 oktober in Delft. De grenzen knellen – wat betreft ruimte op land, ruimte op het stroomnet en ruimte in milieuwetgeving – en de productiviteit blijft achter. Wat te doen?
Arbeidsproductiviteit
Om de productiviteit van een sector te vergroten, zijn er twee knoppen waar je aan kunt draaien, vertelde econoom Barbara Baarsma: het arbeidsaanbod (de totale arbeidstijd van mensen die in de sector werken) en de arbeidsproductiviteit (dat wat die arbeid per uur oplevert).
De winst die bij het arbeidsaanbod te halen valt, is klein bier, stelde Baarsma. ‘Voor structurele groei moeten alle ballen op de arbeidsproductiviteit.’ Want het niveau daarvan is weliswaar hoog, maar de groei is laag. In de afgelopen tien jaar nam de arbeidsproductiviteit toe met minder dan 1 procent. Als daar niets aan verandert gaat de sector achterlopen op andere landen en sectoren.
Cijfers van het CBS
De transportsector is van groot belang voor de Nederlandse economie. Volgens cijfers uit 2022 van het CBS droeg de bedrijfstak ‘vervoer en opslag’ in dat jaar 4,5 procent bij aan de Nederlandse economie. De sector telde toen bijna 60 duizend bedrijven, die werk boden aan 574,5 duizend mensen.
Van alle transportbedrijven is 88 procent actief in het vervoer over land, zoals het goederenwegvervoer, verhuisvervoer en taxivervoer – al werkt minder dan de helft van alle arbeidskrachten in de sector bij dit soort bedrijven. De meeste omzet binnen de transportsector wordt behaald door de opslag en dienstverlening voor vervoer, waar nog geen 30 procent van de mensen uit de sector werkzaam is.
In 2022 werd twee miljard ton goederen vanuit, naar en binnen Nederland vervoerd, waarvan 43 procent binnenlands vervoer betrof. De Nederlandse transportsector stootte daarbij 23 miljard kilo CO2 uit, 14,1 procent van de totale uitstoot van de Nederlandse economie.
I
De omzet van de transportsector kende in 2023 een daling in plaats van een groei – maar die trend lijkt in 2024 te zijn gekeerd.
Oorzaken
De oorzaken van het achterblijven van de arbeidsproductiviteitsgroei zijn divers. Nederland kampt met een dalende onderwijskwaliteit en innovatiefinanciering, en soms met lastige regelgeving.
Daarnaast hebben we te maken met knellende grenzen: er is een tekort aan mensen, aan fysieke ruimte en aan plek op het elektriciteitsnet – dat laatste is nodig voor de elektrificatie van het vervoer. Er is een overvolle infrastructuur en er gelden steeds strengere milieuregels.
Die regels gaan niet alleen over de uitstoot van broeikasgassen, maar ook over vervuilende dieseldampen, fijnstof en andere verontreiniging. Het RIVM concludeerde deze maand nog, in navolging van TNO, dat autobanden veruit de grootste bron zijn van microplastic in Nederland.
Hand in eigen boezem
Maar de sector zélf kan ook iets doen, zegt Baarsma. Vergeleken met andere sectoren ontbreekt het de transport- en opslagsector bijvoorbeeld aan innovatieve ecosystemen, waar kennispartners, onderwijsinstellingen en bedrijven nauw samenwerken, en is er weinig geïnvesteerd in robotisering en automatisering.
Meer digitalisering kan helpen om processen te versnellen. Baarsma: ‘Een landsgrens oversteken met een transport gaat op zee momenteel maar in 5 procent van de gevallen papierloos, en op het spoor zelfs maar bij 1 procent van de grensoverschrijdingen. Dat is verbazend weinig.’
Een andere oplossing ligt volgens Baarsma bij harmonisatie van de logistiek en regelgeving. Zo is de infrastructuur vaak verschillend in verschillende landen – denk bijvoorbeeld aan niet goed aansluitende treinsporen. Baarsma: ‘Het is nodig dat het meer dan nu één markt wordt – met meer internationalisering en meer samenwerking in de keten.’ Het heeft overeenkomsten met de analyse van Mario Draghi, voormalig president vande Europese Bank, een maand geleden..
Oplossingen
De reacties uit de zaal waren wisselend. Zo werd er gewezen op externe omstandigheden die groei in de weg zitten, bijvoorbeeld de toenemende filedruk en onvoorspelbare geopolitieke problemen, zoals de invloed van de oorlog in het Midden-Oosten op de scheepvaart en de dreigende stakingen in de havens van de Verenigde Staten – die overigens uiteindelijk niet doorgingen.
Ook werden er mogelijke oplossingen voor de verschillende problemen aangedragen.
Zo kan er meer fysieke ruimte worden gevonden door de hoogte in te gaan, dus meer verticaal te bouwen en dat te combineren met meer automatisering. Distributiecentra minder lelijk maken kunnen de publieke opinie wellicht beïnvloeden. Maar ook het verhinderen dat speculanten distributiecentra opkopen als beleggingsobject zonder maatschappelijke waarde, kan helpen meer bruikbare ruimte te creëren.
Meer personeel kan gevonden worden door betere arbeidsomstandigheden en meer aandacht voor werkplezier (‘Heet zo’n chauffeur welkom en geef hem een goede lunch, als hij zijn goederen komt afgeven’). En soms kan het een goed idee zijn het transport te beperken, door de productie zelf op meer plekken te laten plaatsvinden.
Vergroenen
Intussen loopt het CO2-vrij maken van het transport achter bij de politieke doelstelling om in 2050 de uitstoot met 90 procent te hebben verminderd ten opzichte van 1990. De wil is er – maar uitdagingen als de kosten, de beperkingen van het elektriciteitsnet en de ruimte die een laadplein voor vrachtwagens inneemt, blijken lastige horden. Veel financiële speelruimte is er niet, merkt iemand op. ‘Een truck is een gokkast op wielen. Je moet altijd maar afwachten of je winst maakt of verlies.’ Voor het gebrek aan ruimte en elektriciteit kunnen waterstof of – tijdelijk – biogas soelaas bieden.
De ideeën zijn er, de uitvoering hier en daar ook. Het belangrijkste is nu de uitrol ervan over álle bedrijven – want de kans is groot dat het vooral de meest innovatieve ondernemers waren die in de zaal zaten.
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.