‘It giet oan.’ Eindelijk weer een Elfstedentocht. Vijf dagen in de week nog wel, in een speciaal daarvoor gebouwd theater. De musical De Tocht is een technisch kunststukje. 

Het was een wild idee – welbeschouwd kon het helemaal niet – maar op 1 oktober is het zover: dan gaat De Tocht in premiùre. De 'spektakelmusical' vertelt het verhaal van vijf oude schaatsvrienden die elkaar lang geleden uit het oog zijn verloren. Wanneer eindelijk weer een Elfstedentocht plaatsvindt, herinneren ze zich hun belofte om die samen uit te rijden.

Maar hoe breng je het grootste schaatsevenement ter wereld naar het theater? Voor de ervaren producent Hans Staal was van meet af aan Ă©Ă©n ding duidelijk: er moest werkelijk worden geschaatst, ‘op echt ijs, met mooie, lange slagen’.


Technische uitdaging

Niet alleen artistiek gezien is dat een uitdaging – schaatsers zijn niet per se de beste acteurs en welke acteurs kunnen goed schaatsen? – maar ook technisch. ‘Neem CarrĂ© in Amsterdam. Dat theater heeft een toneelopening van veertien meter. Behoorlijk breed, maar met drie, vier slagen schaatsen de acteurs zo weer het podium af. Dat werkt dus niet.’

Aan de oostkant van Leeuwarden, op een steenworp afstand van de Elfstedenhal waar, mocht het ooit weer zover komen (zie kader Kans op Elfstedentocht), de Ă©chte tocht van start gaat, is daarom een geheel nieuw theater verrezen, achttien meter hoog.
 


Carré in Friesland

De voorstelling vereist namelijk niet alleen breed podium, maar ook hoogte. ‘Schaatshal Thialf was te laag geweest’, zegt Staal, die in het verleden productioneel en operationeel directeur was van Stage Entertainment Touring Production en betrokken was bij ­Holiday on Ice.

‘Acteren draait om expressie, de bezoekers moeten de mimiek van de acteurs goed kunnen zien’, zegt Staal. ‘Het geheim van Theater CarrĂ© zijn de steile tribunes, waardoor het publiek dicht op het podium zit. Dat proberen we hier ook te bereiken.’


Draaiend kunstijs

De grootste technische uitdaging bleek de ijsvloer. Om de acteurs daadwerkelijk voluit te kunnen laten schaatsen, is een schaatsbaan nodig van Olympische afmetingen – of eentje die de hele voorstelling lang ronddraait, om het publiek heen. 

Middenin het nieuwe Friso Theater, genoemd naar de Friso Bouwgroep die het terrein schonk en de bouw voor z’n rekening nam, werd daarom een grote, donutvormige gracht aangelegd. Daarin zijn eindeloos veel stevige wielen bevestigd.



Extra dik

Daarop komt een bak met het kunstijs: tweehonderd ton zwaar. ‘Om de vloer te kunnen laten ronddraaien, mag die niet vastzitten aan allerlei kabels. Maar dat betekent dat de persleidingen die nodig zijn voor het koelen van het ijs moeten worden losgekoppeld’, legt Staal uit.

De oplossing? De vloer wordt extra dik gemaakt. Bij het begin van de voorstelling is het ijs liefst tien centimeter dik, twee uur later is daar ongeveer vijf centimeter van over. Het smeltwater kan aan de zijkanten in putjes weglopen.


Vijfhonderd kacheltjes

De maximaal 1460 bezoekers hoeven niet in de kou te zitten. ‘Bij het maken van het ijs ontstaat warmte’, zegt Staal. ‘Die blazen we door de vloer onder de tribune. Een compleet circulair systeem.’

Maar met die bezoekers komen ook bijna vijftien­honderd kacheltjes binnen, met een temperatuur van 37 graden Celsius. In combinatie met de ijsvloer valt dan extreme condensvorming te verwachten. Een dampremmende laag op het dak moet dat tegengaan. Twee windturbines op het terrein leveren de energie.

 

Kans op Elfstedentocht
Op 4 januari 1997 vond de vijftiende en vooralsnog laatste Elfsteden­tocht plaats. Door de opwarming van de aarde wordt de kans op een nieuwe tocht elk jaar kleiner. In 2019 berekende het KNMI dat de jaarlijkse kans op een volgende editie in honderd jaar tijd was gedaald van 20 naar hooguit 8 procent. Begin dit jaar wees vervolgonderzoek uit dat zelfs die inschatting nog te optimistisch is. Doordat koude perioden steeds korter worden, heeft het Friese water simpelweg niet genoeg tijd om volledig te bevriezen.


Ledwand

De ijsvloer met een oppervlakte van 2500 vierkante meter loopt voor een deel onder de tribune door – en is dan even uit het zicht. Handig voor de theatermakers, die van dat moment ­gebruikmaken om er ongemerkt nieuwe decorstukken op te plaatsen.

Als je niet het onmoge­lijke mogelijk maakt, blijf je een grijze muis

Wat de bezoekers wel zien, achter de schaatsers: een liefst negentig meter brede en acht meter hoge achterwand vol ledlampjes. De illusie dat het om een échte tocht gaat moet daarmee compleet zijn. 


Voorbij Bartlehiem

Zorgen om de technische haalbaarheid hebben Staal de afgelopen maanden soms wel uit z’n slaap gehouden, erkent hij. ‘Wat we wilden kon eigenlijk helemaal niet. Maar als je niet het onmogelijke mogelijk maakt, blijf je altijd een grijze muis.’

Voor de premiùre moet er nog het een en ander gebeuren, maar Staal heeft er vertrouwen in. ‘We zijn inmiddels Bartlehiem voorbij. Dan is de finish niet ver meer.’
 

De Tocht is te zien in het Friso ­Theater in Leeuwarden vanaf 1 oktober tot in ieder geval 31 januari 2024. Kijk voor meer informatie op musicaldetocht.frl.


Beeld boven: Zonsopkomst bij Sloten, de kleinste van de elf steden. Credit: De Tocht 

Â