De vaak geroemde akoestiek van oude Griekse theaters is helemaal niet zo bijzonder. Dat blijkt uit metingen van de TU Eindhoven. Dat je gesproken woord en zelfs gefluister tot op de achterste rijen zou kunnen horen, blijkt een mythe.

Het staat in alle reisgidsen: de klassieke Griekse theaters – met van die oplopende rijen stenen – hebben een fantastische akoestiek. Zonder elektronische versterking konden de toeschouwers toch woord voor woord de dialogen tussen de acteurs volgen.
 

Bijzondere vorm

Dat hebben we te danken aan de bijzondere vorm van zo’n theater, zo is de suggestie. Die geleidt geluidsgolven helemaal naar achter- en bovenin het theater.

Maar deze volkswijsheid klopt dus niet. Gesproken woord is niet achterin te horen en zachte geluiden, zoals het scheuren van papier of gefluister, blijken hooguit tot halverwege het theater te reiken. Dat laten onderzoekers van de Technische Universiteit Eindhoven zien met gedetailleerde akoestische metingen die ze eerder dit jaar presenteerden op een congres in Boston.
 

Drie theaters

Onder leiding van akoestici Constant Hak en Remy Wenmaekers deden studenten in 2015 metingen in drie bekende theaters: de Odeon van Herodes Atticus (dat stamt uit ongeveer 200 na Christus), het theater van Argos (200 voor Chr.) en het theater van Epidaurus (400 voor Chr.).



De onderzoekers plaatsten twee geluidsbronnen (een bol met luidsprekers aan alle kanten, zie foto hierboven, genomen in het Odeon van Herodes Atticus) op verschillende plekken: één op het podium en de andere aan de zijkant.
 

Kabels

Normaal gesproken zitten er tussen luidsprekers en de microfoons kabels, zodat beide groepen apparaten synchroon lopen (van exact dezelfde timing uitgaan), wat cruciaal is in de akoestiek. Dat was hier echter niet mogelijk, omdat het leggen van kabels in een zo groot theater onpraktisch is. Daarom werkten bij deze metingen de luidsprekers en microfoons onafhankelijk van elkaar. ‘Omdat de snelheid van die apparaten een miniem beetje verschilt, moesten we achteraf met software de apparaten synchroniseren’, vertelt Wenmaekers.

Met 20 microfoons gingen ze per microfoon 12 locaties in het publiek af, dus in totaal 240 verschillende locaties. Omdat het pad van geluidsgolven door het theater afhankelijk is van de frequentie van het geluid, speelde elke geluidsbron een testgeluid af dat heel snel van een lage naar hoge frequentie ging. Op deze manier werd razendsnel een heel frequentiespectrum doorgemeten.
 

Temperatuur en luchtvochtigheid

De onderzoekers voerden al deze metingen ook nog eens op verschillende momenten op de dag uit, omdat de akoestiek kan veranderen door verschillen in temperatuur en luchtvochtigheid. ‘Het is een enorme logistieke opgave om al deze metingen uit te voeren. Dat hadden we niet kunnen doen zonder de studenten, met wie we van tevoren in Nederland al een keer in een theater hadden geoefend. Wanneer we ’s ochtends in zo’n Grieks theater begonnen, wist iedereen precies wat hij of zij moest doen. Je kunt niet aankomen en eens rustig gaan kijken hoe je het gaat aanpakken; dan is voor je het weet de halve dag voorbij’, aldus Wenmaekers.

Hoe druk ze waren met alle metingen, laten deze videobeelden aardig zien:

 

 

Maar het was al het werk meer dan waard. Want Hak en zijn studenten ontkrachten met hun metingen een oude mythe: de akoestiek in deze theaters is niet zo bijzonder. Vallende munten of het scheuren van papier (voorbeelden die vaak in reisgidsen worden aangehaald) zijn maar tot ergens halverwege de rijen met toeschouwers als zodanig herkenbaar. En voor het afstrijken van een lucifer ligt die grens nog dichter bij het podium.


Luide stem

In geen van de drie onderzochte theaters kon een stem met een normaal volume de achterste rijen bereiken. Alleen wanneer een acteur met luide stem sprak, was hij of zij overal verstaanbaar. ‘Je had acteurs nodig die hun stem als het ware vooruit konden slingeren. Dat was precies waar de acteurs van die tijd goed in waren’, aldus akoesticus Bruno Fazenda van de Engelse University of Salford, die niet bij het onderzoek betrokken was, in The Guardian.
 

Doek

Het kan overigens goed zijn dat er ruim tweeduizend jaar terug nog andere onderdelen in het theater waren die de akoestiek beïnvloedden, zoals een muur achter het podium of een doek dat over het publiek werd gespannen. Daarover doen de Eindhovense onderzoekers dan ook geen uitspraken; ze hebben de akoestiek gemeten van de theaters in hun huidige vorm. Want die worden ook vandaag de dag nog gebruikt. ‘Ze voeren daar nog steeds de oude Griekse tragedies op, met soms tienduizend toeschouwers.’
 

Vol theater

Zoveel mensen in het theater hebben trouwens ook weer hun invloed op de akoestiek van het gebouw. Wenmaekers: ‘We zouden graag ook nog eens metingen doen met een vol theater. Maar dat is in logistiek opzicht nog ingewikkelder.’ Het vermoeden is dat met publiek de akoestiek minder goed is dan in een leeg theater, omdat kale stenen geluid weerkaatsen en de kleding van de mensen geluid juist absorbeert.

 

Update 18 oktober, 11.10 uur: artikel geüpdatet met reacties van akoestiekonderzoeker Remy Wenmaekers

Correctie: een eerdere versie van het artikel sprak ten onrechte van 'amfitheaters'. Die naam verwijst echter naar de ovale theaters van de Romeinen. De Grieken bouwden halfronde theaters.

Openingsbeeld: Meetpop op de bovenste rijen van het theater van Epidaurus. Beeldmateriaal: Ancient Acoustics