Wie de wetenschappelijke tijdschriften in 2015 volgde, struikelde bijna over het onderzoek met behulp van CRISPR-Cas, een molecuulcomplex dat stukjes dna wegknipt en vervangt. Wetenschappers rapporteerden de ene na de andere doorbraak. De beloftes om ziekten te genezen en betere landbouwgewassen te maken zijn geweldig, tegelijk roept de genbewerking urgente vragen op.

Om te beginnen de knappe wetenschapsprestaties. Zo slaagden Amerikaanse onderzoekers erin om een aardappelsoort zodanig om te bouwen dat hij langer meegaat in de groentenla én dat er bij frituren minder acrylamide ontstaat – een waarschijnlijk kankerverwekkende stof.

Malaria de wereld uit

En wat te denken van het genetisch zo aanpassen van een mug dat hij de parasiet die malaria veroorzaakt, om zeep helpt. En daar blijft het niet bij, want de onderzoekers voegden nog een effect toe aan hun experiment: de zogeheten gene drive. Dat wil zeggen dat het gewijzigde gen zich voortplant in een muggenpopulatie. Aan de horizon gloort dus een manier om malaria de wereld uit te helpen, omdat muggen de parasieten niet meer bij zich kunnen dragen.

Infographic: Ymke Pas.

Onderzoek enorm versneld

En dat zijn dan nog slechts de doorbraken die de media halen; de grootste impact heeft CRISPR-Cas doordat het wetenschappers wereldwijd in staat stelt om hun onderzoek enorm te versnellen. Genbewerking is goedkoop geworden en nu voor het eerst ook eenvoudig om uit te voeren. ‘Voor veel biomedisch onderzoek zijn muizen nodig met een bepaalde genetische wijziging. Vroeger duurde het een jaar om die te maken, maar dit kan dankzij CRISPR-Cas in weken’, vertelde hoogleraar John van der Oost van Wageningen University in het omslagverhaal dat De Ingenieur in oktober aan het onderwerp wijdde.

Menselijke embryo's

Toch heeft de eenvoudige genbewerking niet alleen maar positieve kanten. In april van dit jaar publiceerden Chinese wetenschappers dat ze als eersten in menselijke embryo’s geprobeerd hadden het DNA te veranderen, om meer te leren over CRISPR-Cas en met als uiteindelijk doel gentherapie – het genezen van ziektes door een gen te wijzigen. Het waren weliswaar niet levensvatbare embryo’s, maar toch steeg er een golf van verontwaardiging op.

We moeten eerst weten of genbewerking veilig is, en daarnaast is brede maatschappelijke overeenstemming nodig over de wenselijkheid ervan

Maatschappelijke overeenstemming

De uitvinders van de CRISPR-Cas-techniek spraken zich uit tegen het bewerken van genen bij embryo’s. Een standpunt dat werd gedeeld door de wetenschappers en ethici die begin december bij elkaar kwamen in Washington. ‘We moeten eerst weten of het veilig is, en er is brede maatschappelijke overeenstemming nodig over de wenselijkheid ervan’, aldus een verklaring. Een totaalverbod op onderzoek naar genbewerking willen de wetenschappers niet, want de techniek belooft zóveel nuttige toepassingen dat het onderzoek niet moet worden geremd.

Aangepaste gewassen

Een andere waarschuwing komt uit de hoek van de gewasonderzoekers. Die hebben veel last van het gedraal van de Europese Commissie, die zich maar niet uitspreekt over de status van door genbewerking aangepaste gewassen. Als die komen te vallen onder de genetisch gemodificeerde organismen (genetically modified organisms, GMO), dan moeten onderzoeken voldoen aan allerlei regels, die veel vertraging opleveren. Door deze onduidelijke toestand aarzelen wetenschappers om nieuwe projecten te starten of ze zien er soms zelfs van af.

Het belangrijke tijdschrift Science benoemde CRISPR-Cas tot doorbraak van 2015.