Sensoren zijn overal om ons heen. Ze zijn nu al belangrijker dan we in de gaten hebben, schrijft Chris Salter in Sensing Machines.

Wie nog denkt dat de mens het in deze wereld voor het zeggen heeft, die heeft het duidelijk niet begrepen. Het zijn de sensoren in je koffieapparaat die bepalen of het water heet genoeg is, de sensoren in je airbag die in een fractie van een seconde besluiten of ze zich vol lucht moeten blazen om je leven te redden en de sensoren in je console die bepalen hoe je handbewegingen worden vertaald naar je avatar. 

De Amerikaanse hoogleraar en kunstenaar Chris Salter, verbonden aan Concordia University in het Canadese Montreal, verkondigt in Sensing Machines (een uitgave van MIT Press) het evangelie van de sensor: het elektronische apparaatje dat veranderingen in zijn omgeving kan waarnemen, die informatie kan vertalen in voor computers leesbare data en waarop een geprogrammeerde handeling kan volgen. Is het water heet genoeg, dan zullen de eerste druppels al gauw door het koffiefilter lopen. 


Subjectieve ervaring

De geschiedenis van de sensor gaat ver terug. Salter situeert het ontstaan ervan al halverwege de negentiende eeuw, toen de door oogproblemen gekwelde Duitse psycholoog Gustav Fechner zich ging ver­diepen in de relatie tussen objectieve, fy­sieke prikkels en de gewaarwording daarvan.

Fechner  raakte ervan overtuigd dat die subjectieve ervaring ook op wiskundige wijze was uit te drukken. Het zou niet lang duren eer deze wetenschappelijke benadering van wat zintuigen vermogen, resulteerde in een reeks apparaten zoals de tachistoscoop en de chronoscoop, die respectievelijk kijk- en reactiesnelheid meten.


Meer sensoren dan mensen

Inmiddels zijn er meer sensoren dan mensen op de wereld. In 2020, rekent Salter de lezer voor, waren het er tussen de dertig en vijftig miljard en het zal niet lang meer duren voor het er meer dan een biljoen zijn. En ze hebben – vaak zonder dat we daar erg in hebben – invloed op nagenoeg elk aspect van ons dagelijks leven. 

Salter, als hoogleraar gespecialiseerd in onder meer computerkunst, deelt zijn betoog op in een vijftal hoofdstukken, met veel aandacht voor games en kunst. Eén hoofdstuk wijdt hij specifiek aan het ingenieurswerk. De Duitse computer­wetenschapper Ernst Dickmanns komt daarin als eerste aan bod. Met een zeer beperkt budget kocht hij in de jaren tachtig van de vorige eeuw een Mercedes Benz-busje, dat hij voorzag van camera’s en een versnellingsmeter.

Een computer aan boord en enkele motortjes controleerden het stuur, het gaspedaal en de rem: de geboorte van de zelfrijdende auto. Een succes werd het niet. De computer had seconden nodig om de sensor- en cameradata te verwerken: net iets te lang voor een veilige rit. Aan de sensoren lag het niet, maar de computers die de gegevens moesten verwerken, waren er kennelijk nog niet aan toe. 


Autonome robot

Intussen neemt de snelheid waarmee sensoren in ons leven oprukken overrompelend toe, schrijft Salter. Dat komt mede door de opmars van kunstmatige intelligentie en machine learning. Gecombineerd met sensoren zijn de toepassingen bijkans onbegrensd. Salter schrijft over Alter, een experimentele Japanse robot die een heel symfonieorkest dirigeert.

Het lichaam van de androïde robot is het werk van de Universiteit van Osaka, maar wat Alter echt bijzonder maakt, komt van de Universiteit van Tokyo: de sensoren die de robot van zintuigen voorzien, gecombineerd met algoritmen die hem als een mens laten bewegen. Juist dankzij die sensoren, schrijft Salter, kon de dirigeerrobot zich bevrijden van zijn makers en is hij autonoom geworden.
 


Dromen beïnvloeden

Alter is een onschuldige toepassing van wat er mogelijk is: met een dirigeerstok kan zelfs een kwaadwillend geprogrammeerde robot weinig schade aanrichten. Maar op andere vlakken kan ongebreideld gebruik van sensoren in combinatie met algoritmen zeker risicovol zijn, maakt Salter ook duidelijk. Hij mag dan wel een believer zijn, maar hij sluit zijn ogen niet voor de keerzijde. Sensoren zijn bruikbaar voor het meten van onze slaappatronen, maar inmiddels worden ze ook gebruikt om onze dromen te beïnvloeden, zo schetst Salter een van de gevaren.

Dat sensoren ons leven vormgeven, zoals de ondertitel van Sensing Machines luidt, betwijfelt niemand die deze studie heeft gelezen. Fascinerend, indrukwekkend en leerzaam.
 

Sensing Machines. How sensors shape our everyday life
Chris Salter | 280 Blz. | € 27,99


Beeld: Alan Warburton / © BBC / Better Images of AI / Virtual Human / CC-BY 4.0