Emergence Delft: De poëzie van complexe technologie

Een Delfts studententeam maakt kunstinstallaties om op die manier meer inzicht te geven in coole en relevante technologie.

Technologie is soms zo complex dat alleen echte insiders er nog chocola van kunnen maken. Anderen – lees: de samenleving – halen dan de schouders op: het zal allemaal wel. Dat is niet goed, vindt Emergence Delft, want daarvoor is technologie veel te belangrijk. Het Dream Team slaat een brug tussen ingewikkelde technische wetenschap en de samenleving door kunst in te zetten als universele taal.

‘We opereren op het raakvlak tussen kunst, technologie en wetenschap’, zegt Gijs van der Kerk die aan de Technische Universiteit Delft bouwkunde studeert. ‘Als studenten aan een TU missen we wel eens een beetje de artistieke kant van technologie. Terwijl juist die een kans biedt de complexe technologieën die hier worden ontwikkeld beter over het voetlicht te krijgen.’

Architectonische blik

Elk semester werkt een nieuw Emergence Delft-team van 32 studenten van zowel de TU Delft als de nabijgelegen kunstacademies aan een kunstinstallatie. Van der Kerk maakte als chief concept deel uit van het team dat zich op quantumtechnologie richtte. 

Aan de hand van wat er speelt in de maatschappij en welk onderzoek er plaatsvindt aan de TU Delft, bepalen de teamleden welke nieuwe technologie niet alleen relevant is ‘maar wat ook een vette kunstinstallatie kan opleveren’, zegt Van der Kerk, die aanvankelijk niet al te vertrouwd was met quantumtechnologie. ‘Dat maakt het juist leuk. Ik bracht behalve mijn nieuwsgierigheid ook een architectonische blik mee.’

Infoborden in het Japans

Het resultaat was Coexist, een installatie die eerder dit jaar in het Mauritshuis in Den Haag stond en daarna verhuisde naar het grote treinstation van Osaka in Japan, de stad waar momenteel de World Expo plaatsvindt. ‘Iedereen kan Coexist daar beleven, ook zonder kaartje,’ zegt Famke Gerritsen, die namens het team operations doet. Rond het werk staan science communicators paraat, die desgewenst nadere uitleg geven. ‘En we hebben er infoborden naast geplaatst’, zegt Gerritsen. ‘Ook in het Japans natuurlijk.’

Coexist geeft namelijk niet meteen al zijn geheimen bloot. Het is een installatie met in het centrum een bol die wit licht verspreidt, in alle golflengten. ‘Een analogie met wat in de quantumwereld een superpositie heet: dat iets in meerdere staten tegelijkertijd verkeert’, zegt Van der Kerk. Het witte licht gaat door twee polariserende filters en door suikerwater. Op die manier verandert het witte licht in een specifieke kleur. ‘Dat verbeeldt een ander belangrijk principe in quantum, het measurement problem.’ Dat betreft het raadsel dat het meten aan de golffunctie invloed heeft op de golffunctie zélf en op het meetresultaat. Zelfs als een deeltje zich in superpositie van verschillende quantumtoestanden bevindt, zal een meting slechts één toestand opleveren.

Quantumcorrect

Via de installatie met polariserende kleurenfilters en suikerwater kan iedereen nu ervaren hoe iets in superpositie kan bestaan: als de lichtbol in het midden, met eromheen filters die met kleuren de verschillende observaties verbeelden. Pas door eromheen te lopen, krijgt de kijker, onder wie koning Willem-Alexander toen hij de World Expo aandeed, in de gaten dat wat wit lijkt, uit veel verschillende soorten licht bestaat.

Speciaal voor het project was een in quantumtechnologie gespecialiseerde natuurkundige aan het team toegevoegd, legt Van der Kerk uit. ‘Zijn taak was het om ervoor te zorgen dat we “quantumcorrect” bleven en niet te poëtisch werden.’

Simpele metaforen

Het risico bestaat immers dat de vertaling van technologie of een wetenschappelijke theorie naar een kunstinstallatie de werkelijkheid al te zeer versimpelt of zelfs geweld aandoet. Daarvan zijn de teamleden zich bewust. ‘We willen een technologie niet te romantisch uitleggen, met simpele metaforen’, zegt Van der Kerk. ‘Als team van een technische universiteit moeten we geen onzin verkopen.’

In de loop van de zomer verhuisde Coexist van het station naar het World Expo-terrein zelf. Het team zoekt nu nog een plek voor ná de wereldtentoonstelling, zoals ook eerdere installaties bleven ‘leven’ nadat de direct betrokken studenten hadden plaatsgemaakt voor hun opvolgers. De World Expo loopt tot oktober. 

Geweven stof

Nu Coexist in de wereld is gezet richten de teamleden zich op twee volgende projecten. Het New Media Project onderzoekt hoe synthetische cellen onze kijk op leven veranderen. De kunstinstallatie moet niet alleen de technologie toegankelijker maken, maar ook helpen het gesprek te openen over de ethische, maatschappelijke en ecologische vragen rondom het creëren van leven. 

Input komt onder meer van de groep van hoogleraar biofysica Cees Dekker die levenloos materiaal leven probeert in te blazen. Een tweede project houdt daarmee verband: dat onderzoekt of en wanneer textiel meer wordt dan geweven stof en misschien zelfs iets dat leeft of met ons is verbonden. Hoe gaan we om met onze kleding en materialen?

In september beginnen projecten rond water ('The Power of Water') en film. Bij het laatste gaat het team samen  met neurowetenschappers nieuwe manieren van storytelling verkennen ('Film x Neuroscience')

Als een startup

Voor de teamleden is het intussen vooral een half jaar lang keihard werken. ‘Een Dream Team wordt wel eens vergeleken met een startup en zo ervaar ik dat ook’, zegt Gerritsen. ‘Ook het budget moeten we helemaal zelf zien te regelen door investeerders te zoeken.’ 

De TU Delft voorziet in een werkruimte. ‘Ook mogen we machines van de TU gebruiken, wat nuttig is voor de fabricage van de installaties, en biedt de universiteit trainingen aan, voor het werken met specifieke machines maar ook voor het omgaan met media bijvoorbeeld,’ zegt Gerritsen.

De hoofdreden om teamlid te worden was voor Gerritsen toch inhoudelijk. ‘Technologie wordt steeds belangrijker. Als niemand die nog begrijpt, hoe bepalen we dan als samenleving wat we ermee willen?’

Beeld: Emergence Delft