Elke spoorlijn begon als potloodstreep

Elke spoorlijn begon ooit als potloodstreep op een landkaart, laat een nieuw kaartenboek mooi zien.

Laatst zag ik online een nieuwe, grafische weergave van het Nederlandse spoornetwerk. Utrecht Centraal stond daarop in het midden, met eromheen een reeks onvolledige concentrische cirkels in verschillende kleuren, vol zwarte puntjes met stationsnamen. De topografische kaart van Nederland was in het lijnenspel vrijwel niet meer te ontdekken. ‘Als een kaart mooi is […], dan is het halve werk al gedaan’, schreef maker Max Roberts in een toelichting. ‘De officiële spoorkaart is immers ook lastig om te begrijpen, zelfs voor een expert.’

In De geschiedenis van de spoorwegen in 100 kaarten zijn traditionele kaarten vanuit de hele wereld in de meerderheid. De oudste dateert uit 1787 en toont de spoorwegen waarlangs steenkool naar de rivieren Tyne en Wear in het noordoosten van Engeland werd vervoerd.

Erg mooi is een schematische plattegrond uit 1832 waarop een rood lijntje is getrokken. Elke spoorlijn begint immers als potloodstreep op een kaart.

Vaderlandse treingeschiedenis

Nederland is vertegenwoordigd met een kaart uit 1877. Het hedendaagse spoornet is goed te herkennen. De tekst erbij, van de Britse historicus Jeremy Black, behandelt de hele vaderlandse treingeschiedenis in het kortst mogelijke bestek. Dat geldt overigens voor de hele uitgave: de uitleg is vaak wollig, zonder enige schwung geschreven.

Maar dan die kaarten... Mijn favoriet is er een uit 1976 voor de Franse SNCF. Op de kaart is geen enkele geografische verwijzing te zien: geen grenzen, geen bergen, geen kustlijn, geen rivieren. Toch zijn de contouren van het land duidelijk te ontwaren – puur op basis van de treinverbindingen. Wat een plaatje.