Blind vertrouwen in een computeranimatie

De VAR moest het topvoetbal eerlijker maken. Of dat is gelukt, is de vraag. Trager wel in ieder geval, ziet redacteur Jim Heirbaut.

Er zijn technologieën die het leven van de mens zonder enige twijfel beter hebben gemaakt – wc, computer, antibiotica – en er bestaat technologie die het leven net een beetje makkelijker maakt, zoals gps-navigatie in de auto of de spellingchecker op de computer. 

En dan is er nog een categorie van technologische hulpmiddelen waar we van tevoren veel van verwachtten, maar die in de praktijk toch anders uitwerken dan gehoopt.

Graag schaar ik de VAR (video assistant referee), die bij professionele voetbalwedstrijden wordt gebruikt, in die derde categorie. Die was bedoeld om de beslissingen van de scheidsrechter eerlijker te maken voor beide teams. 

In de praktijk weet nu geen enkele speler die net een doelpunt heeft gemaakt nog of hij al echt kan juichen. Er wordt wel gejuicht, maar dan met een slag om de arm en een steen in de maag, omdat de speler weet dat er ‘in Zeist’ nog een overijverige scheidrechter naar beeldschermen zit te turen of er tóch niet iets onreglementairs is gebeurd. 

Op de tribunes houden duizenden mensen hun adem in. Een ‘buitenspel-check’ bijvoorbeeld duurt vaak minutenlang en als dan uiteindelijk het verlossende antwoord komt, kan er nogmaals worden gejuicht. Of stevig gebaald als de goal wordt afgekeurd. Maar alle spontaniteit is weg en de vaart uit de wedstrijd.

Hierbij doet zich nóg een gek verschijnsel voor. Nadat de VAR-van-dienst zijn oordeel heeft geveld, krijgt de tv-kijker de buitenspelsituatie te zien als computeranimatie. Daarop is de positie van de voetballers te zien op het moment van spelen van de bal. Er zijn twee lijnen getrokken in het beeld: rood en blauw. Door een uitgestoken teen staat de aanvaller net buitenspel, geen speld tussen te krijgen denkt de televisiekijker.

Maar ís dat wel zo? Hoe is dat filmpje gemaakt? Welke metingen zitten erachter, met welke foutmarges? Elke meting die je doet, komt met een bepaalde meetfout en meetfouten tellen op; dat was het eerste dat ik leerde op de universiteit. 

Maar zo’n animatie geeft juist de suggestie van een bepaalde onwrikbare zekerheid, zegt techniekfilosoof Rens van der Vorst (wij bespraken eerder zijn boek Digitale Gremlins) in een interview met NRC. ‘Geen idee hoe die animatie is gegenereerd, geen idee of het klopt, maar plotseling geloven we de conclusie. Dat zegt veel over onze omgang met technologie.’ 

Van der Vorst schreef een boek over de VAR. Ik heb het nog niet gelezen, maar ik ben het erg eens met zijn opmerking dat we kritischer mogen zijn op de technologie die over ons wordt uitgestort. Want het gaat precies hetzelfde met smartphones, sociale media en AI-chatbots. De grote techbedrijven brengen ze ongevraagd onze levens binnen, maar we hóeven er niet de hele tijd mee te werken. ‘We hebben de moed nodig om technologie wat meer naar de achtergrond te drukken’, zegt Van der Vorst. Hear hear.

Deze column verscheen eerder in de editie juli/augustus 2025 van De Ingenieur.

Openingsbeeld: heute.at / CC BY 4.0