Bij de meeste mensen roept het woord ‘schimmel’ geen al te fijne associaties op. Toch kunnen schimmeldraden uitgroeien tot een hoogwaardig materiaal voor producten variërend van isolerende platen tot kledingstukken. En die zijn nog biologisch afbreekbaar ook.

Vergeet de zwarte puntjes die je met afgrijzen ontdekt op het plafond van je badkamer en die nauwelijks meer weg te krijgen zijn. Schimmels zijn in te zetten voor allerlei nuttige producten, zo ontdekken steeds meer ontwerpers en bedrijven. Het spul is puur natuur, geurloos, weegt weinig en als je het product niet meer nodig hebt, kan het op de composthoop.

Om precies te zijn, gaat het hier over het netwerk van schimmeldraden dat mycelium wordt genoemd. In de natuur bevindt zich dat netwerk in de aarde of in een boom en kunnen er paddenstoelen aan ontspruiten. De schimmeldraden halen dan voor die paddenstoelen voedsel uit de bodem. Eigenlijk maakt dat ze tot een circulaire motor: ze breken biologisch materiaal af en zetten dat om in grondstoffen waar planten en bomen weer van kunnen groeien. En doordat op schimmels geproduceerde spullen zelf ook afbreekbaar zijn, passen ze mooi in de bredere trend om producten meer circulair te maken.


Steriel werken

Verschillende ontwerpers en bedrijven proberen om die schimmeldraden uit de natuur te temmen en in een productieproces te stoppen. ‘Het doel is om te komen tot standaardisatie, zodat je het proces kunt opschalen. Dat is niet gemakkelijk. Het veld zit echt nog in een opstartfase; we zijn nog maar een jaar of tien bezig mycelium toe te passen’, zegt Maurizio Montalti. Als R&D-man van het Italiaanse bedrijf MOGU pendelt hij heen en weer tussen Nederland, waar hij voor zijn onderzoek samenwerkt met verschillende bedrijven en instellingen, en Noord-Italië, waar een fabriekje van MOGU staat.

Lampekap gemaakt van mycelium.
Foto Officina Corpuscoli/Maurizio Montalti

Montalti benadrukt dat mycelium niet één enkel materiaal is, maar een heel spectrum van schimmels. Elke schimmel eet graag andere dingen en houdt van andere omstandigheden, wat resulteert in andere materiaaleigenschappen. ‘Om daar een beetje orde in aan te brengen, ontwikkelen we voor een bepaalde toepassing een recept, dat we dan steeds zo goed mogelijk proberen te volgen.’

Dat gaat inmiddels bijna altijd goed. Montalti schat in dat zijn bedrijf een efficiëntie haalt van 90 %; zo vaak gaat het groeiproces naar wens. Als het misgaat, komt dat meestal door een kleine vervuiling van een bacterie of een andere schimmel. Jan Berbee van het Nederlandse bedrijf Krown-design, dat ook producten maakt van mycelium, herkent het. Met een lach: ‘Soms krijg je ineens zo’n groene, harige schimmel in je product. Daar word ik erg zenuwachtig van.’

Daarom moeten de schimmeltoepassers heel steriel werken. ‘We werken in een cleanroom en de voedingsbodem voor de schimmel wordt vooraf gesteriliseerd.’ Ook Krown-design, met een fabriek in Hedel en een showroom in Zaandam, is het gelukt om de schimmels te temmen. Het maakt met dit natuurproduct verpakkingsmaterialen, designobjecten zoals lampenkappen en bouwmaterialen voor in huis, zoals isolerende platen.


Natuurlijke kleuren

Hoe gaat het productieproces in zijn werk? Het begint met de voedingsbodem voor de betreffende schimmel, zegt Berbee van Krown-design. Dat kan zaagsel of stro zijn. Bij Krown-design is het hennep. Dat wordt fijngehakt en gesteriliseerd. Daarna gooit een medewerker een schep schimmel door de hennep. ‘Dit is het nog jonge organisme, dat zich al enigszins heeft ontwikkeld.’ De levende schimmel gaat zijn verse voedingsbodem nu koloniseren, precies zoals hij in de natuur zou doen.

Het enige verschil is dat de schimmel hier in een gespreid bedje terechtkomt. Temperatuur, luchtvochtigheid en voeding zijn er allemaal op afgestemd dat de schimmel zo snel mogelijk de plastic zak waar hij in zit dicht woekert. Berbee: ‘Je ziet die zak gewoon wit worden.’ Is de schimmel voldoende gegroeid, dan gaat hij uit de zak en in een mal. Daar groeit hij verder tot een volledig dicht materiaal is ontstaan. Dan haalt een medewerker dit uit de mal en zet het een tijdje in een oven. Door de hitte gaat de schimmel dood en bevriest hij als het ware in zijn huidige vorm en structuur. Afhankelijk van het groeiproces neemt de schimmel verschillende kleuren aan. Meestal een soort gebroken wit, maar de kleur kan ook richting bruin, donkerbruin en zwart gaan. Berbee: ‘Sommige van onze klanten vinden dat juist mooi, die natuurlijke kleuren. Ze laten die panelen in hun huis dan gewoon onbedekt.’


Portemonneetje

De bandjes van deze sandalen zijn gemaakt van
mylium, een materiaal van schimmeldraden.
Foto Iris Houthoff

Ook in de mode belooft mycelium mogelijkheden. In Wageningen experimenteert Iris Houthoff met schimmels om er een nieuwe soort textiel van te maken – ze noemt het mylium – die al van nature een geweven structuur heeft. De eerste resultaten zijn bemoedigend. Het leerachtige materiaal is vederlicht, maar voelt toch stevig aan. Bovendien is het buigzaam en veerkrachtig, en heeft het brandvertragende en isolerende eigenschappen. ‘Maar de grootste verrassing zit hem volgens mij in het fluweelzachte gevoel als je het aanraakt’, zegt Houthoff.

Ook zij probeert de juiste groeicondities te creëren, waardoor de schimmeldraden zodanig vertakken en versmelten dat ze samen een stevig, maar luchtig geheel vormen. Door dat materiaal vervolgens te bewerken, is het voor allerlei toepassingen te gebruiken. Zo maakte ze al een horlogebandje en de bandjes van een sandaal van schimmel. Tijdens de afgelopen Dutch Design Week in oktober exposeerde ze een portemonneetje van mylium. Maar ze verwacht dat het materiaal breder inzetbaar is: overal waar flexibele, zachte en duurzame materialen nodig zijn. ‘Mylium moet een aanvulling worden op het rijtje leer, foam en textiel. Misschien leveren de bijzondere eigenschappen van schimmels wel nieuwe mogelijkheden op in de designindustrie’, mijmert Houthoff.


Het volledige verhaal over de schimmelrevolutie lezen?

Wil je het volledige verhaal lezen over het toepassen van schimmeldraden in producten in het novembernummer van De Ingenieur? Koop dan de digitale versie voor € 7,50, of neem - met een flinke korting van 25 %! - een digitaal jaarabonnement van 12 nummers voor € 69,-.

Openingsfoto Portemonneetje gemaakt van mylium, een nieuw leerachtig materiaal gemaakt van schimmeldraden. Foto Iris Houthoff