In opdracht van het Witte Huis sloot Microsoft het email-account af van Karim Khan, de hoofdaanklager van het Internationaal Strafhof. Een maatregel met impact, die de zorgen voor de toekomst doet groeien.

Het moet een rare gewaarwording zijn geweest voor Karim Khan, de Britse hoofdaanklager bij het Internationaal Strafhof (ICC) in Den Haag. Opeens kon hij zijn mail niet meer in, omdat Big Tech-bedrijf Microsoft hem de toegang tot alle Microsoft-diensten per direct had ontzegd. Dit in opdracht per decreet van president Trump, als reactie op het arrestatiebevel dat het ICC heeft uitgevaardigd tegen de Israëlische premier Netanyahu en oud-minister Gallant. Zij zijn aangeklaagd voor het plegen van oorlogsmisdaden in Gaza.

De actie van Microsoft was opmerkelijk, vooral omdat vicevoorzitter Brad Smith eind april, op bezoek in Europa, nog had verkondigd dat niemand hoefde te vrezen dat het bedrijf zich zou lenen voor politieke doeleinden.

 ‘Mocht ons ooit worden bevolen om cloud-activiteiten in Europa op te schorten of te staken, dan zal Microsoft die maatregel snel en krachtig aanvechten met alle juridische middelen’, bezwoer hij. Dat klonk als een geruststelling – al ging het dan over het platleggen van de cloud, en niet over het loskoppelen van bij politici in onmin geraakte personen.

Afhankelijke overheid

Door de handelwijze van Microsoft zijn al bestaande zorgen over de afhankelijkheid van de softwaregigant bij overheden en bedrijven fors toegenomen. Die afhankelijkheid is in Nederland groot, bleek in februari uit onderzoek van het tijdschrift Binnenlands Bestuur.

Alle ondervraagde overheidsorganisaties bleken producten van Microsoft te gebruiken, variërend van Office 365 en Teams tot Azure en Windows. Sommige gemeenten, zoals Den Haag, beschouwen de software zelfs als ‘integraal onderdeel van de bedrijfsvoering’. Slechts vijf van de 54 gemeenten achtten een overstap naar een andere leverancier haalbaar – zij het tevens tijdrovend en kostbaar.

Intussen concludeerde een onderzoek van de Algemene Rekenkamer begin dit jaar dat bij het Rijk maar zeer beperkt zicht is op de clouddiensten die worden gebruikt, en dat voor twee derde van de belangrijkste clouddiensten de vereiste risicoafwegingen niet zijn gemaakt.

Exit-strategie

Overheden en andere onderdelen van onze vitale infrastructuur moeten op z’n minst een Big Tech-exit-strategie ontwikkelen, schreef Reijer Passchier, die zich aan de Open Universiteit en de Universiteit van Leiden verdiept in het verband tussen digitalisering en de democratische rechtsstaat, eind mei in een position paper aan de Eerste Kamer.

Niet door een vergelijkbaar Europees Big Tech-model te ontwikkelen, maar met een variatie aan kleinere ondernemingen. Bedrijven die niet ten koste van alles streven naar winst, groei en macht, maar bijvoorbeeld gebaseerd zijn op open source, steward ownership (waarbij de controle en het financiële belang van elkaar gescheiden zijn) of non-profit.

Voorbeelden die hij noemt zijn diensten als Nextcloud (voor data-opslag) en Signal (voor het sturen van korte berichtjes). Onze columnist Felienne Hermans, hoogleraar vakdidactiek van de informatica aan de Vrije Universiteit Amsterdam, noemde onlangs ook een paar opties.

Meer diversiteit en een publieke oriëntatie kan in het voordeel werken van democratie en rechtsstatelijkheid, schrijft Passchier. Op dit moment is de maatschappij, ook in de Verenigde Staten zelf, veel te afhankelijk van de Big Tech. Een afscheid van Big Tech is vooral op de korte termijn weliswaar ook een afscheid van allerlei gemakken, maar het is wel de manier om de democratische rechtsstaat te redden.

Rijkscloud

De Tweede Kamer wil inderdaad meer digitale onafhankelijkheid, en nam op 18 maart een motie aan voor het oprichten van een ‘Rijkscloud’ om documenten van ministeries op te slaan. Deze zou de plaats moeten innemen van de Amerikaanse servers waar de overheid de bestanden en mailarchieven de laatste twee jaar juist naartoe verhuisde – zoals Amazon, Google en Microsoft. Staatssecretaris Digitalisering en Koninkrijksrelaties Zsolt Szabó gaat proberen dat nog deze kabinetsperiode voor elkaar te krijgen.

Update 23-5: Microsoft claimt niet zelf te hebben besloten de email van Khan af te sluiten. Dit zou een keuze zijn geweest van het ICC, vanwege de door de  VS opgelegde sancties. Kahn gebruikt intussen het Zwitserse, non-profit mailprogramma Proton.

Openingsbeeld: Depositphotos