The Line: fata morgana of modelstad?

Durft Saudi-Arabië groot te denken of lijdt het land aan megalomanie? Het jongste voorbeeld is The Line, een glazen stad van 170 kilometer lang, 500 meter hoog en 200 meter breed. Een revolutionair concept voor een stad, maar kan het ook werken?

Ambitie kan Saudi-Arabië niet worden ontzegd. Het land haalt veel van zijn inkomsten nog altijd uit de verkoop van olie en aanverwante fossiele producten, maar beseft dat deze bron eindig is. Men moet het dus over een andere boeg gooien. Dat leidt tot plannen voor het ene na andere megaproject.

Het meest aansprekende daarvan betreft een nieuw stedelijk gebied, Neom genaamd, in het uiterste noordwesten van het land. Opvallendste onderdeel daarvan is The Line. Deze beoogde stad van de toekomst bestaat uit één eindeloos uitgerekt gebouw van tweehonderd meter breed en vijfhonderd meter hoog, waardoor het geheel oogt als een mes dat door de woestijn snijdt. Een 170 kilometer lange wolkenkrabber op z’n kant.

Duurzaamheid centraal

The Line kan volgens de plannen negen miljoen mensen huisvesten, de helft van de totale Nederlandse bevolking. Duurzaamheid en zero-emission staan centraal in het ontwerp: alle energie is afkomstig van duurzame bronnen en bewoners hebben geen auto, maar verplaatsen zich met een supersnelle metro.

Maar hoe haalbaar is The Line? Is een lange lijn wel een slimme vorm voor een megastad? Wordt het er prettig wonen? Vijf vragen over het megaproject.

1 Een lijnvormige stad, is dat wel praktisch?

‘Een lijn is niet de meest efficiënte manier om een stad te begrenzen’, zegt Dick Ettema, hoogleraar urban accessibility and social inclusion aan de Universiteit Utrecht. ‘Dat heeft gevolgen voor de reisafstanden; die zijn gemiddeld groter dan wanneer de stad een ronde vorm heeft. Dat is gewoon simpele wiskunde. De bereikbaarheid zal niet optimaal zijn.’ Daar kunnen de geplande frequente en snelle metro’s weinig aan veranderen.

De meeste steden groeien organisch, vertelt Ettema. ‘Er is een kern, waar het ooit is begonnen, en daaromheen groeit de stad. Tegenwoordig willen de high-end functies in het centrum van de stad zitten. De restaurants, de duurdere winkels, theaters en concertzalen. Maar hoe zit dat bij The Line? Waar komen die exclusieve winkels? Waar gaat de voetbalclub spelen? Hoe duur is de grond eigenlijk? En hangt die prijs af van de bereikbaarheid? Want dan zou het midden van The Line duurder worden; die is immers het best bereikbaar.’

Inmiddels is het werk in volle gang. Het bouwterrein wordt klaargemaakt voor de bouw van het eerste deel van The Line (februari 2024).

2 Is de vorm van een stad zo dwingend op te leggen?

Er zijn meer steden geweest die vanuit een sterk van bovenaf opgelegd concept zijn gebouwd, vertelt Ettema. Brasília is een bekend voorbeeld. De destijds nieuwe hoofdstad voor Brazilië werd in 1960 opgeleverd. ‘Die stad heeft de plattegrond van een vliegtuig, met een sterke concentratie van functies. Een wijk met kantoren, een wijk met woningen, een wijk met winkels.’

Juist tekentafelsteden gaan uiteindelijk anders werken dan ze waren bedacht

In de praktijk bleek dat slecht te werken, zegt Ettema. De afstanden waren te groot en mensen willen toch verschillende functies door elkaar hebben: winkels in de buurt en even vanuit kantoor langs huis kunnen.

Een nationale overheid kan wel grote plannen maken, maar economische processen en menselijk gedrag zullen toch ook altijd een grote rol spelen, zegt Ettema. ‘Juist tekentafelsteden gaan uiteindelijk anders werken dan ze waren bedacht. In eigen land hebben we Lelystad en Almere. Lelystad moest de kern worden van Flevoland, maar Almere bleek veel harder te groeien, vooral omdat het dichter bij Amsterdam en het Gooi ligt. Die flexibiliteit is bij The Line echter erg gering.’