Steeds meer mensen zijn klaar met vooral de Amerikaanse sociale mediaplatforms. De algoritmen zijn niet transparant; moderatie en feitenchecks blijven steeds vaker achterwege. Hoe kan het beter?


Auto- en rakettenbouwer Elon Musk kocht het sociale medium Twitter en maakte er onder de nieuwe naam X een luilekkerland voor vrije meningsuiting van. Inmiddels staat het vol hate speech, beledigingen en misinformatie. Onlangs maakte Meta-baas Mark Zuckerberg bekend dat zijn bedrijf het modereren en factchecken van posts op Facebook grotendeels loslaat.

Steeds meer gebruikers keren zich intussen van de platforms af. Het afgelopen jaar zag X het aantal Nederlandse gebruikers met 14 procent dalen. Ook bij Facebook is de daling ingezet, met 2 procent over 2024.

Polariserende of opruiende berichten niet beloond

Maar wat zijn de alternatieven? In opkomst is Bluesky, een Twitterkloon die anders dan X polariserende of opruiende berichten niet beloont. Omdat er nog niet veel gebruikers zijn, heeft het platform vooralsnog echter weinig interactie te bieden, wat de oude platforms juist zo sterk maakte. Bluesky is niet commercieel; er zijn geen advertenties en algoritmen bepalen niet wat er op de tijdlijn te zien is.

Bluesky op een tweesprong

Het is echter maar de vraag of dat zo blijft, zegt onderzoeksdirecteur Sander van der Waal van Waag Futurelab, een stichting die technologie in de samenleving onderzoekt. ‘Bluesky staat nu op een tweesprong: of een open protocol houden waarop ook anderen kunnen voortbouwen, of doorgroeien als commercieel bedrijf, met durfkapitaal erachter.’

Mastodon is decentraal

Een ander alternatief is Mastodon, dat als kenmerk heeft dat het by design decentraal is: gebruikers kiezen zelf op welke server ze zich aanmelden. Dit maakt gebruik wel een stuk ingewikkelder voor de gemiddelde computergebruiker.

Toch is het een gezond alternatief voor de platforms van Big Tech, vindt Waag Futurelab. Daarom richtte het al in 2019 zijn eigen Mastodon-server in. ‘We hadden al snel in de gaten dat we sociale media niet aan de grote techbedrijven moeten overlaten’, zegt Van der Waal.

Goede interactie, maar beperkt bereik

Behalve deze platforms zijn er ook alternatieven in eigen land, zegt José van Dijck, die aan de Universiteit Utrecht onderzoek doet naar onder meer sociale media. ‘Neem gebiedonline.nl, waar mensen die bij elkaar in de buurt wonen een eigen community kunnen starten. Dat werkt goed en er is interactie, maar het bereik is beperkt.’

Een verzameling van kleinere netwerken

Van Dijck is ook betrokken bij PubHubs, een initiatief van de Nijmeegse hoogleraar security, privacy en identity Bart Jacobs; we schreven er eerder over. Dat moet een verzameling kleinere netwerken worden waar privacy, veiligheid en transparantie centraal staan. PubHubs bestaat uit aparte online ruimten die worden beheerd door bijvoorbeeld een museum, sportclub, onderwijsinstelling, ziekenhuis, gemeente, bibliotheek of patiëntenvereniging.

Plunderplatforms

Deze nieuwe netwerken zullen nooit de schaal halen van Facebook of X, waar honderden miljoenen mensen of nog meer op actief zijn. We moeten de nieuwe, kleinere netwerken dan ook niet zien als vervanging voor die van Big Tech, zegt Van Dijck. ‘Je moet er anders naar kijken. Probleem is dat Facebook en X een soort Zwitserse zakmessen zijn: je kunt er bijna alles mee.’ Maar tegelijk zuigen ze persoonlijke informatie uit de gebruikers en zetten die in voor advertenties of verkopen die persoonlijke data door. Zoals Jacobs het verwoordt: het zijn ‘plunderplatforms’.
 

Dit artikel verscheen eerder in het februarinummer van De Ingenieur.
 

Openingsbeeld: Velen maken de overstap van X (voorheen Twitter) naar Bluesky. Foto: Depositphotos