Versterking van de rivierdijken heeft prioriteit boven ruimte voor de riviermaatregelen. En zoek die versterking niet in de hoogte, maar in verbreding of innovatieve maatregelen.

Dat was de belangrijkste conclusie van het tweede KIVI Deltadebat, dat speciaal ging over de dijken in het riviergebied. Alle sprekers waren het er over eens: zorg dat de dijken langs het rivierengebied goed op sterkte zijn, want ze zijn voor het tegenhouden van het water bij hoge rivierafvoeren cruciaal. Voor het beantwoorden van de vraag of ze ook hoger moeten worden of dat de rivier extra ruimte krijgt, is er de komende decennia nog tijd genoeg.


De River Parrett, dit voorjaar in Zuidwest Engeland.

In het rivierengebied is de opgave om te zorgen voor voldoende waterveiligheid groot, zo benadrukten de sprekers.


Drie grote opgaven in het rivierengebied.

1  De dijken blijken minder sterk dan gedacht

De dijken blijken minder sterk dan gedacht en voldoen voor grote delen al niet aan het huidige gewenste beschermingsniveau. ‘Dat zit ‘m niet zozeer in het gevaar van overslag door hoge rivierwaterstanden, maar vooral in het risico van onderloopsheid of piping’, aldus Frans Klein, senior adviseur van het waterkundig instituut Deltares. Johan Bakker van het waterschap Rivierenland liet zien dat er al volop aan het op orde brengen van de dijken wordt gewerkt. ‘Onze programmering loopt tot 2030.’

2 De dijken moeten sterker dan we dachten

Het Deltaprogramma hanteert een andere systematiek om het beschermingsniveau van de dijken te bepalen: voor iedere burger geldt dat kans om als gevolg van een overstroming te overlijden niet groter mag zijn dan 1: 100.000 in een jaar, er wordt daarnaast bijvoorbeeld ook gekeken naar de gevolgen van economische schade’, zo maakte Willem Jan Goossen, plaatsvervangend directeur van het Deltaprogramma Rivierengebied duidelijk. De normen voor de dijken van het rivierengebied waren eigenlijk al te laag, en mede gezien de sterke economische ontwikkeling van het Betuwegebied moet het beschermingsniveau flink omhoog.

Op de vraag hoe dat gaat gebeuren gaf het debat nog geen antwoord. Bakker van het Waterschap Rivierenland vermelde wel een aantal experimenten en proefprojecten die nu lopen met innovatieve methoden als dijkvernageling en dijkdeuvels: de binnenzijde van de dijk wordt met een soort trek- en steunankers flink versterkt, zonder aan de vorm van de dijk iets te hoeven veranderen. Tussen Schoonhoven en Langerak wordt de waterontspanner toegepast, die verlaagt de druk op de ijk door gecontroleerd kwel toe te staan. Heel belangrijk noemt hij de proef met geotextiel, die wellicht een effectieve barrière kan opwerpen tegen piping, omdat het textiel voorkomt dat de wellen die ontstaan zand gaan meevoeren. ‘Als dat blijkt te werken, kunnen we een hoop geld uitsparen.’


De waterontspanner zorgt voor gereguleerde kwel.

Hoogleraar waterveiligheid Matthijs Kok brak een lans voor de schoonheid van de rivierdijk. ‘Ze zijn op veel plaatsen in het rivierengebied een lust voor het oog. Waarom niet meer energie steken in prachtige, landschappelijk ingepaste waterkeringen.’ Het huidige hoogwaterbeschermingsprogramma dat werkt aan sterkere dijken heeft het motto 2x sneller en 2x goedkoper, draagt die boodschap volgens hem onvoldoende uit.

Goossen van het Deltaprogramma vertelde dat er in 2017 een nieuwe toetsronde van de dijken zal zijn, volgens de nieuwe normen. ‘We zijn nu bezig op basis van die nieuwe normen de nieuwe toetsingscriteria uit te werken.’

3. Er komt meer water door de rivieren


Hogere waterstanden in de rivieren door klimaatverandering. Paars is +70 tot 85 cm.

De klimaatscenario’s van het KNMI voorspellen een rivierafvoer van 18.000 kubieke meter voor de Rijn en 4600 voor de Maas, wat zonder extra maatregelen zou leiden tot een waterstandsverhoging in de Waal van maximaal 60 cm. Deltares adviseur Klijn: ‘De Waal is onze grootste rivier die 2/3 van alles wat het land binnenkomt afvoert, en die steekt ook nog eens 2,5 tot 3 m hoger boven het omringende land uit dan bijvoorbeeld de Nederrijn-Lek of de Maas. Het voorkomen van hogere waterstanden door verruiming van het rivierbed is dan ook goed voor de veiligheid.’

Al in het kader van het Ruimte voor de Rivier-programma onderzocht Deltares hoeveel ‘rek’ er in het rivierbed zit. ‘Met draconische maatregelen als het graven van hele nieuwe riviertakken kom je heel ver, maar ook met minder draconische maatregelen komen we in de buurt van die maximale afvoeren.’Klijn benadrukte dat het zoeken van ruimte in de breedte, bijvoorbeeld door verlegging van rivierdijken, de veiligheid het beste dient. ‘Je vermindert daarmee de waterdruk op het dijklichaam.’ Zelf noemde hij als voorbeeld een extra geul om het dorp Haaften. ‘Zo’n relatief kleine ingreep heeft een relatief groot effect.’


Haaften zonder (links), en met extra geul voor de Waal.

De provincie Gelderland is met alle betrokkenen in het gebied bezig over een extra geul tussen Varik en Heessen, om daar bij hoogwater de nauwe bocht in de Waal te ontlasten. ‘Dat leidt stroomopwaarts tot een waterstandsverlaging van een halve meter, waarmee je daar dijkverhoging kunt voorkomen’, maakte Erwin Klerkx van de provincie Gelderland duidelijk. ‘Je kunt hetzelfde effect ook heel veel kleinere maatregelen bereiken, maar dat betekent overlast voor meer mensen en hogere kosten.’ Dat neemt niet weg dat zo’n geul voor de betrokkenen die hun huis en have moeten verlaten, een enorme ingreep is. ‘Zorgvuldig overleg is vereist, met een duidelijke boodschap: we doen het voor de waterveiligheid.’



Waterstanden (rood) in de Waal in 2050, maatregelen zonder (boven) en alleen de geul Varik-Heessen.

Ook voor waterbeheerder Bakker is die besluitvorming over de extra geul belangijk. ‘Voor bepaalde dijkvakken moeten we weten of we met die geul rekening kunnen houden. ‘We hebben dus bijtijds een soort blauwdruk nodig van wat we in het rivierengebied gaan doen aan rivierruiming, zodat duidelijk is waar we aan toe zijn. Daar zou regie op moeten komen’, aldus hoogleraar Kok. Goossens van het Deltaprogramma onderschreef dat, maar zei dat er voorlopig ook nog wel tijd genoeg is om daar overeenstemming over te bereiken. Dat heeft onder andere ook te maken met afspraken over wie ruimte voor de riviermaatregelen moet gaan financieren, ‘en die afspraken zijn er nog niet.’ Klerkx wilde liever wat tempo maken. ‘De bewoners willen weten waar ze aan toe zijn, en niet jaren in onzekerheid verkeren.’



Twee alternatieven voor de geul Varik-Heesen. Boven de verdiepte van 300 m breed, die een of twee keer per jaar zal volstomen, en onder een deel verdiepte,en deels bredere geul tot 800 m breed, die eens in de vijftien jaar zal volstromen.
Ruimtelijk beslag en mogelijk gebruik voor andere functies zijn gekoppeld.

Tijdens het debat waren er nogal wat vragen over de consequenties van wat Duitsland doet met de Rijn. Want het maakt nogal verschil of ze daar bij hoogwater grote gebieden laten overstromen, of dat ervoor wordt gezorgd dat al dat extra water naar Nederland gaat. Goossens van het Deltaprogramma: ‘Er is op verschillende niveaus overleg met Duitsland, we weten waar zij mee bezig zijn en houden daar rekening mee, met een ruime zekerheidsmarge.’ Hoogleraar Kok noemde de onderbouwing van de getallen niet erg overtuigend. ‘Die is gebaseerd op een studie van zo’n zeven jaar geleden, daar zou inmiddels toch wel meer bekend over zijn, ook over de onzekerheidsmarges.’


Met oneindig hoge dijken in Duitsland zal al het water daar ook Nederland bereiken (blauwe driehoekjes). Bij deels overstromingen in Duitsland wordt de piek hier minder. Resultaat van een studie van het KNMI uit 2008.