Hoe nuttig is de nieuwe 'Sleepwet'?
Als de uitkomst van het referendum op 21 maart niets verandert aan de nieuwe Wet op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten, dan mogen die diensten op 1 mei een hoop meer. De vraag is hoe nuttig het 'aftappen' van het internet zal zijn en hoe vaak de diensten er gebruik van maken.
De wet is controversieel, onder andere omdat men vreest dat de veiligheidsdiensten het internetverkeer van onschuldige burgers zullen aftappen. Volgens de AIVD zelf is de perceptie van zo'n 'sleepnet' onjuist. De AIVD is naar eigen zeggen niet op zoek naar niet-relevante data, en zal alleen zo gericht mogelijk, op wijk- of straatniveau, verkeer aftappen, mits de dienst toestemming krijgt.
Technisch is massaal aftappen al lang mogelijk. Er zijn speciale apparaten voor, zogenoemde flow exporters. Eerst moet een veiligheidsdienst de gegevens in een glasvezelkabel kopiëren, via een splitter of via routers bij de internetproviders. Vervolgens halen de exporters de (meta)data binnen. Via filters worden vervolgens de relevante data doorgesluisd naar een mens of computer die ze analyseert.
Dit is volgens de AIVD echter een vrij zwaar middel dat ze weinig toe zal passen. Andere maatregelen om een persoon in de gaten te houden, zoals diens omgeving benaderen of aanbellen bij een huis, zijn goedkoper, simpeler en effectiever.
Met de tijd mee
Toch is er volgens de politiek een nieuwe wet nodig is die aftappen van webverkeer mogelijk maakt. De oude wet voldoet niet meer voor de veranderende wereld waarin smartphones en internet een integraal deel van het leven zijn. De nieuwe wet heeft een ruimere bewoording, zodat ook technologie uit de toekomst mogelijk valt onder de bevoegdheden.
Voor veel van de nieuwe dingen die de AIVD mag doen moet ze toestemming hebben van een commissie, die van te voren bepaalt of een verzoek ingewikkilgd wordt of niet. Tegenstanders van de nieuwe Wiv hebben kritiek op die commissie: zo wordt de rechterlijke macht omzeild. 'Hoe het toezicht uitpakt weten we niet, en dat geeft onzekerheid. Is de commissie in staat om nee te zeggen, ook als een verzoek dringend is?' aldus een medewerker van privacy-organisatie Bits of Freedom.
De nieuwe wet geeft inlichtingendiensten sowieso teveel macht, zo oordelen critici. De Groene Amsterdammer ontdekte bijvoorbeeld dat het mogelijk wordt om een dna-databank aan te leggen. Die databank zou in principe alleen gebruikt worden voor het identificeren van terreurverdachten, maar in de praktijk blijkt de overheid vaak slecht met gevoelig genetisch materiaal om te gaan.
Niet nuttig?
Op het gebied van internettaps is het de vraag of de diensten nuttige informatie kunnen vergaren. Berichtenapps zoals Watsapp en Telegram zijn end-to-end versleuteld: de inhoud van berichten is door derden niet te lezen. Metadata, zoals het tijdstip van versturen, de afzender en ontvanger, kunnen nog wel belangrijke informatie geven, bijvoorbeeld over een netwerk rond een terrorist.
Ook op dit punt is de techniek bezig de wet wellicht al in te halen. Want grote platforms als Apple, Facebook en Google sturen uit concurrentieoverwegingen steeds minder metadata heen en weer tussen twee afzenders. 'In plaats daarvan gaat het verkeer via de servers van Google zelf, dan is er geen rechte lijn tussen afzender en ontvanger meer te vinden', weet Aiko Pras van de Universiteit Twente. Als die trend doorzet, hebben de diensten straks weinig aan de data die ze verzamelen; dan zien ze alleen dat er verkeer tussen Google en Facebook is, en niet tussen welke personen.
Als de inhoud van afgetapte data vaak onkraakbaar is en metadata minder vaak nuttige informatie bevat, is de vraag of het aftappen wel zin heeft. Dat doet op zich niks af aan de nieuwe wet, die voor een deel een broodnodige update van de bestaande regels biedt. Maar het zou kunnen dat de nieuwe bevoegdheden over een paar jaar alweer goeddeels nutteloos zijn, omdat kwaadwillenden relatief eenvoudig het oog van de diensten zou kunnen ontwijken.
Laatste referendum
De nieuwe wet is onderdeel van het laatste raadgevend referendum zoals het nu bestaat. Eerder deze maand schafte het kabinet de volksraadpleging af. Het is de vraag in hoeverre een 'nee' tegen de nieuwe Wiv effect zal hebben. CDA-leider Sybrand Buma gaf eerder aan de uitslag te willen negeren, en het CDA is inmiddels één van de coalitiepartijen.
Beeld: S. J. De Waard
