Buys Ballot: De man achter de wet

Eindelijk is er een biografie over de man ‘die altijd weet van waar het waait’: Christoph Buys Ballot.

De naam Buys Ballot zullen de meesten nog wel kennen, al is het maar van de wet die verklaart dat het lagedrukgebied zich links van iemand bevindt wanneer die met de rug naar de wind toe staat – tenzij hij of zij zich op het zuidelijk halfrond bevindt. 

Behalve de wet dragen ook straten, scholen, medailles en zelfs een maankrater de illustere naam. De mens achter de naam is 135 jaar na zijn overlijden evenwel in de vergetelheid geraakt.  

Prominente bèta

Maar nu ligt er Weer en wind. Dirk van Delft, de oud-directeur van Rijksmuseum Boerhaave die eerder biografieën schreef over Kamerlingh Onnes en Lorentz, bewijst ermee opnieuw zijn bijzondere talent voor het op pakkende wijze beschrijven van het leven van een prominente bètawetenschapper.  

Christoph Buys Ballot kwam in 1817 ter wereld in het Zeeuwse Kloetinge. Na in Zaltbommel het gymnasium te hebben gevolgd – hij bleek een ‘zeer bedreven’ leerling, met name in wiskunde – ging de domineeszoon in Utrecht studeren. Hoewel zijn vader zal hebben aangestuurd op theologie, koos de 17-jarige Chris voor letteren, om later over te stappen naar wiskunde en natuur­wetenschappen. 

Tabelvulling

Buys Ballot werd hoogleraar wiskunde, maar juist als toonaangevend meteoroloog – feitelijk een ‘speelpop’ of liefhebberij – werd hij beroemd; de oprichting van het KNMI en de internationale World Meteorological Organization zijn op zijn conto te schrijven.  

Van Delft is ook kritisch op de man die: ‘altijd weet van waar het waait, / maar met geen wind ter wereld draait’, zoals Nicolaas Beets dichtte. Buys Ballot verrichtte talloze metingen, maar alle data die dat opleverde gebruikte hij enkel als tabel­vulling – tot een hypothese of inzichten brachtten ze hem zelden. Juist dergelijke tegenstellingen maken de biografie zeer de moeite waard. 

Foto boven: Sense Jan van der Molen, CC BY-SA 4.0