Digitale criminelen verzinnen telkens iets nieuws, van phishing-mails en nep-appjes tot helpdeskmedewerkers die vragen om geld over te maken. De Universiteit Maastricht, de eenheid Limburg en het Nationaal Politielab AI slaan de handen ineen om cybercriminelen op te sporen.

In eerste instantie was Bart Klever (81 jaar, niet zijn echte naam) nog best tevreden over zichzelf. Hij had de zogenoemde ‘rode vlaggen’ opgemerkt in die rare e-mail, was niet ingegaan op het verzoek zijn bankgegevens te updaten en had zo toch mooi een aanslag op zijn bankrekening weten te voorkomen. De paniek sloeg pas toe toen er kort daarna een medewerker van de bank belde, om te vragen of het wel de bedoeling was dat er op dat moment grote bedragen van zijn rekening werden afgehaald. Had hij toch op een verkeerde knop geklikt?

Wellicht kon niet alles meer worden hersteld, zei de bankmedewerker, maar wel kon hij Klever door een procedure heen loodsen om in elk geval een deel van het geld weer terug te sluizen. Opgelucht nam Klever plaats achter zijn laptop – niet wetende dat hij juist nú een cybercrimineel aan de lijn had. Aan het einde van de dag was hij ruim twintigduizend euro’s lichter.

Het is dit soort bankhelpdeskfraude waarop een team datawetenschappers van de Universiteit Maastricht en de politie Limburg onlangs de aanval heeft geopend. De wetenschappers en de politie gaan samen nieuwe opsporingsmethoden ontwikkelen, waarbij ze artificiële intelligentie (AI) inzetten om de beschikbare data te analyseren. 

Operatie Centurion

‘Zowel de politieorganisatie als de strafrechtketen is van oudsher geografisch georiënteerd’, vertelt Pascal Jacobs, projectleider voor verbeterde digitale misdaadbestrijding bij Politie Limburg, in een vergaderzaaltje van de afdeling advanced computing sciences van de Universiteit Maastricht. ‘Als jij na dit gesprek wordt overvallen, ga je naar de politie in Maastricht en wordt de zaak behandeld door het Openbaar Ministerie (OM) van Limburg.’

Maar door de digitalisering van de samenleving zijn zowel de aard als de omvang van criminaliteit veranderd en is de fysieke verbondenheid tussen dader en slachtoffer ingewikkelder geworden. Jacobs: ‘Waar een fysieke overval de aanvaller tijd kost, kan een digitale crimineel gewoon doorwerken terwijl hij slaapt, met honderden phishingmails of een digitale nepwebshop. En daarmee maakt hij ook nog eens slachtoffers door het hele land.’

Die complexiteit, waarbij er veel meer data zijn dan voorheen en het geografische karakter wordt doorbroken, geeft uitdagingen voor de opsporing. Om die reden zette de politie in 2021 ‘Operatie Centurion’ op, met als opdracht de aanpak van gedigitaliseerde criminaliteit te versnellen en te verbeteren, zowel bij de politie als bij het OM. Jacobs: ‘En daar kan de Universiteit Maastricht ons goed bij helpen.’ 

Patroonherkenning

Het Limburgse onderzoeksteam bestaat naast Jacobs uit Frank Thuijsman, hoogleraar strategic optimization & data science, Anna Wilbik, hoogleraar data fusion & intelligent interaction, Spriha Joshi, expert in datawetenschappen en AI, die in augustus in dienst van de politie is begonnen aan haar promotieonderzoek en Bas Testerink, die als AI-expert van de Nationale Politie aan het project verbonden is.

AI is goed in het herkennen van patronen in de data, legt Wilbik uit. Die data zijn vooral aangiften van gedupeerden. Omdat cybercrime zoals helpdeskfraude zo grootschalig en wijdverbreid plaatsvindt, is het voor de politie uitdagend en tijdrovend deze aangiften aan elkaar te relateren, terwijl een algoritme dingen als overeenkomstige bankrekening- en telefoonnummers er moeiteloos uitvist.

Ook opmerkingen van de aangever over een opvallende stem, een raar accent van de beller of ongebruikelijke woorden die deze gebruikt, die normaal gesproken pas worden opgemerkt als de aangiften allemaal op dezelfde plek plaatsvinden, kunnen door AI worden opgespoord.

‘En andersom’, zegt Wilbik. ‘Als verschillende mensen aangifte doen over één dader, geeft elk individu andere informatie, omdat mensen op verschillende details letten. Als een algoritme herkent dat het om dezelfde dader gaat en vervolgens al die informatie samenvoegt, krijg je een veel gedetailleerder beeld.’

Verder lezen?

Het hele verhaal over AI als detective lezen? Bestel dan het januarinummer van De Ingenieur, of neem een (proef)abonnement.