Nieuw kantorencomplex met 80% hergebruik

Foeilelijke kantoorpanden uit de jaren '70 zijn omgetoverd tot een nieuw kantorencomplex dat volledig energieneutraal is en tachtig procent van het bouwmateriaal hergebruikt. Vandaag opent netbeheerder Alliander zijn nieuwe locatie in Duiven.

Wat te doen met zes afzonderlijke kantoorpanden voor zeshonderd werknemers, als er behoefte is aan moderne werkplekken voor een veelvoud ervan? De gebruikelijke aanpak is: slopen, puin afvoeren en iets nieuws bouwen, voorgoed weg met die troosteloze eind jaren zeventig kantoorpanden met hun betonnen gevelelementen, weinig raam en iedere werknemer zijn eigen hokje.

Alliander, de netbeheerder die dit complex van kantoren, werkplaatsen en opleidingslokalen op het bedrijventerrein Centerpoort Nieuwgraaf in Duiven in bezit heeft, neemt een ander besluit. ‘We wilden zo veel mogelijk van het bestaande materiaal hergebruiken’, zegt projectleider Eugenie Knaap tijdens de persrondleiding, de dag voor de officiële opening.

Een consortium van VolkerWessels Vastgoed en Rau architecten krijgt de opdracht. ‘Tachtig procent van het bestaand materiaal hebben we hergebruikt’, vertelt Thomas Rau trots. De architect geldt in Nederland als de oervader van de circulaire architectuur: ontwerp gebouwen zo dat ze zo veel mogelijk bestaand materiaal gebruiken, en dat wat wordt gebouwd ook maximaal is te hergebruiken. ‘Hier in Duiven hebben we een unieke prestatie geleverd, op die schaal is het nog nooit zo goed gelukt.’

Hout van de afvalverwerker

Als eerste werden de bestaande gebouwen gestript, fundering en casco zijn blijven staan. ‘Om meer werkplekken te creëren is op sommige gebouwen een extra verdieping geplaatst. Door het weghalen van de zware betonnen gevelelementen maakten we extra draagkracht vrij.’ De gevels kregen nieuwe ramen, voor de bekleding is hout gebruikt. Rau: ‘Op de binnengevels zit afvalhout. Dat hebben we opgehaald bij de vuilverbranding hier aan de overkant. Alle planken zijn geschuurd, op maat gezaagd en met een coating bewerkt.’

Bij een van de gebouwen is het stalen casco van de bestaande bovenverdieping minutieus uit elkaar gehaald, de nieuwe verdieping geplaatst en vervolgens de oude daar weer bovenop teruggezet. Oude gevelelementen zijn terug te vinden in de bestrating rond het nieuwe kantorencomplex

‘De 25.000 m² plafondelementen hebben we opnieuw gebruikt, nadat ze zijn gereinigd en opnieuw gespoten. De oude WC-potten zijn gereinigd en weer gemonteerd.’ En zo ging het tot in de kleinste details. Oude bladen van tafels dienen nu, voorzien van geluiddempende stof, als scheidingswand. Het armatuur van de lampen is gemaakt van doorgesneden hoogspanningsisolatoren.

‘Er is een Frans bedrijf waar je oude kleren kunt brengen om er katoenvezel isolatiemateriaal van te maken. Alliander had nog een voorraad afgedankte werkkleding, die hebben we daarvoor gebruikt.’ De zitkuip van de stoelen in het restaurant is gemaakt van gerecyclede petflessen. ‘Gispen heeft die tegenwoordig in zijn assortiment.’

Je moet niet bouwen vóór, maar mét de toekomst

Los van de fundering en het oorspronkelijke casco is alles wat is gebouwd demontabel. Rau: ‘De oude kantoren waren vanaf 1985 is gebruik. Slechts dertig jaar blijkt dus voldoende om de oorspronkelijke functie te verliezen. Het betekent dat je niet moet bouwen vóór, maar mét de toekomst. Alles wat er nu staat is gemakkelijk te hergebruiken.’

Groots atrium

Alliander wilde niet alleen nieuwe werkplekken, er moest ook meer contact zijn tussen de mensen die in de verschillende gebouwen werken. Knaap van Alliander: ‘Indertijd moest je om van het ene naar het andere gebouw te gaan eerst je jas aantrekken. Mensen bleven dus vooral op hun eigen plek.’

Onderling contact en uitwisseling is het adagium van het nieuwe werken bij Alliander. Het meest ingrijpend daarvoor was het idee om zes panden onder een gemeenschappelijk dak te brengen, zodat er een groot atrium ontstaat waar al die zes gebouwen deel van uitmaken.

Het resultaat is een fantastische binnenruimte, groots en licht: het dak heeft grote ronde openingen voor lichttoetreding. Tussen de gebouwen zijn er loopbruggen die uitkomen op het atrium, daar zijn ook de koffiemachines, is er een heuse koffiebar en een restaurant. ‘We willen dat onze medewerkers  collega’s ontmoeten waar ze niet elke dag mee te maken hebben.’

De kantoorvloeren zijn nu grotere ruimtes met flexplekken. ‘Voor wie in volledige stilte wil werken, of juist met collega’s moet overleggen hebben we speciale  ruimten ingericht: de bibliotheek en het atelier.’

Om het dak zo licht mogelijk te houden is het aan de binnenkant bekleed met doek, terwijl de lichtgaten, de grootste heeft een diameter van 25 meter, zijn bedekt met isolerend PFTE-folie dat met lucht op druk wordt gehouden.

Als bedrijf dat energienetwerken beheert en energiebesparing hoog in het vaandel draagt stelde Alliander een stringente eis aan zijn eigen energiehuishouding. Knaap: ‘ We willen minstens energieneutraal zijn, zowel tijdens de bouw als bij het gebruik van het nieuwe kantorencomplex.’

Energieneutraal

‘Als eerste zijn we daarom begonnen met de aanleg van parkeerplekken en fietsenstalling’, vertelt ir. Onno Dwars, hoofd acquisitie en innovatie van VolkerWessels Vastgoed. ‘Want op het dak van beide komen zonnepanelen. Samen met wat er ook op het dak van het magazijn staat hebben we in totaal  9500 m² zonoppervlak, goed voor een verwachte opbrengst van een kleine 1500 MWh per jaar.’ Omdat de zonnepanelen als eerste in bedrijf waren, resulteerde tijdens twee jaar durende bouw een positief elektriciteitssaldo.

Om te zorgen dat de ruim vijftienhonderd werkplekken ook in gebruik energieneutraal zijn, is er behalve de zonnepanelen en twee windturbines warmte-koudeopslag. ‘Het atrium verwarmen we met de lucht uit de kantoren. De lucht daar heeft een kleine overdruk, en stroomt verwarmd het atrium in.’

In de vroege ochtend, als het werken pas op gang is gekomen, zal het atrium soms nog best wel fris zijn. ‘Dat is het offer dat de medewerkers brengen voor het niet actief hoeven verwarmen van de grote binnenruimte.’ De vloer van het atrium zorgt er bovendien voor dat de warmte-/koudebron in balans blijft. ‘Omdat hier minder stringente temperatuureisen gelden, hebben de vloer die extra functie kunnen geven.'

Het gebouw dat middenin het atrium staat is bekleed met planten. 'Dat zorgt voor koeling en verbetert de luchtkwaliteit in het atrium.' Voor de planten, et doorspoelen van de WC's en de sprinklerinstallatie verzamelt het gebouw regenwater. 'We heben een groot retentiebekken aangelegd waarin we het watr verzamelen.'

Dwars van VolkerWessels wijst op een nog andere grote ingreep: de locatie van de ingang. ‘Die lag bij de centrale toevoerstraat die uitkeek op de andere bedrijven. Terwijl aan het terrein ook een waterpartij ligt en het grenst aan weilanden.’ Met het architectenbureau Kuiper Compagnons is daarom gekeken naar de stedenbouwkundige inpassing van het nieuwe kantorencomplex.

Positieve impuls

‘We hebben de centrale ingang, dus die van het atrium, verplaatst naar de kant waar het weiland ligt. De waterpartij is nu onderdeel van het groengebied waar de werknemers kunnen verblijven. Bovendien hebben we zo het lichte verkeer van auto’s en fietsen gescheiden van het zware verkeer dat nog wel de centrale toevoerstraat gebruikt, waar ook het magazijn ligt.’

Knaap van Alliander:  ‘De relatie met het ons omliggende gebied  was voor ons ook een belangrijke eis. Want je kunt wel een prachtig pand hebben, je wilt het liefst dat de omgeving er ook een onderdeel van is. Het Atrium zelf is ook openbaar toegankelijk.’ Ze verwacht dat het nieuwe Alliandergebouw een positieve impuls aan het gehele bedrijventerrein Centerpoort Nieuwgraaf zal geven. ‘We hebben zo ook betekenis voor het gehele gebied.’

Het materiaal is gratis, je betaalt nu voor het bouwproces

Hoe komt zo’n operatie financieel uit de bus? Gedetailleerde berekeningen worden niet uitgedeeld, maar voor Knaap van Aliander staat vast: ‘Gerekend naar het energieneutrale gebruik de komende vijftien jaar, en de kantoren die we nu elders kunnen afstoten, is dit voor ons een goede investering.’

Als kenner van het vastggoed verzekert Dwars van VolkerWessels: op het niveau van de werkplek betaalt Alliander hetzelfde als wanneer alles compleet nieuw was gebouwd.’ Architect Rau hierover: ‘Met zo’n groot percentage hergebruik is het meeste materiaal al betaald, dat krijg je dus voor niks. De investering zit ‘m vooral in het intelligent inrichten van het ontwerp- en bouwproces om dat hergebruik mogelijk te maken.’