Nederlandse mediabedrijven doen een eensgezinde en dringende oproep aan informateur Sybrand Buma: maak de betrouwbaarheid en veiligheid van de informatievoorziening van burgers onderdeel van de aankomende formatiebesprekingen.

Bij de bakker moet je betalen voor een brood, bij de slager voor het vlees. Logisch, zou je zeggen. Iets van waarde, of waar veel werk in zit, heeft een prijs.

Internet afschrapen

Toch gaat het er op internet heel anders aan toe. Grote techbedrijven, zoals Meta, Google, ByteDance (bedrijf achter Tiktok) en OpenAI, gaan aan de haal met werk van journalisten en andere mediamakers. Ze eigenen zich content van anderen toe, presenteren die op hun eigen platforms of schrapen het internet af om hun AI-modellen mee te trainen. En dit allemaal zonder toestemming te vragen en zonder ervoor te betalen.

Ongewenste situatie

Deze gang van zaken zet niet alleen de bijl aan de wortel van het verdienmodel van kranten, bladen en nieuwswebsites, maar raakt ook aan een dieper probleem, schrijft de Nederlandse mediasector in een brandbrief aan informateur Sybrand Buma. Nederlandse burgers raken afhankelijk van ‘algoritmen van Amerikaanse en Chinese techreuzen waar we geen zeggenschap over hebben en die geen verantwoordelijkheid nemen’. Dat is een ongewenste situatie, vinden de mediabedrijven eensgezind. De brief is ondertekend door de directeuren van uiteenlopende mediabedrijven, van persbureau ANP tot de NPO en een reeks dag- en weekbladen en nieuwswebsites.

Algoritmen bepalen welke berichten verschijnen

Behalve dat de grote techreuzen schaamteloos content stelen van Nederlandse media – in andere landen speelt dit probleem natuurlijk ook; The New York Times heeft een rechtszaak lopen tegen AI-bedrijf OpenAI  – beïnvloeden ze ook wat Nederlandse burgers lezen op hun computers en mobieltjes. Wie op platforms als Google News, LinkedIn, X, Facebook, Instagram of Tiktok zit, heeft weinig te zeggen over welke berichten hij of zij krijgt voorgeschoteld. Op dergelijke platforms bepalen algoritmen welke berichten er verschijnen. Daarbij staan doorgaans geen waarden centraal als een evenwichtige informatievoorziening, of ongekleurde nieuwskeuze. Op sociale media draait het om de kliks, dus berichten die ophef kunnen veroorzaken of mensen boos maken, komen vaak bovendrijven.

Nieuwsconsumenten krijgen op de platforms van de grote techbedrijven berichten voorgeschoteld door totaal ondoorzichtige algoritmen, die zeker niet een evenwichtige nieuwsvoorziening als hoogste doel hebben. Foto: Depositphotos

Opkomst van AI

Nu is dit al jarenlang een probleem op sociale mediaplatforms (Lees ook dit achtergrondverhaal van een paar jaar terug: ‘Sociale media moeten beter maar hoe dan?’), maar met de opkomst van AI is het probleem alleen maar nijpender geworden (lees ook: ‘Nederland bouwt eigen taalmodel’). Volgens de gezamenlijke mediabedrijven gebruikt nu al één op de negen kinderen generatieve AI (dus chatbots als ChatGPT of Gemini) als enige informatievoorziening. Het probleem daarvan is – minstens – tweeledig. Ten eerste is totaal onduidelijk hoe ChatGPT aan zijn antwoorden op vragen komt; de gigantische taalmodellen die erachter zitten zijn een black box. Ten tweede staan chatbots erom bekend dat ze regelmatig in de fout gaan. Dan presenteren ze iets glashard als een feitelijk antwoord, maar blijkt er niets van te kloppen. Het punt is dat een krant of een tv-programma ook fouten kan maken, maar daar zijn deze partijen op aanspreekbaar en dan zullen ze corrigeren. Die verantwoordelijkheid nemen techbedrijven niet.

Bedreiging voor democratische weerbaarheid

In hun brandbrief doen de mediabedrijven een dringend beroep op Buma om deze onderwerpen op te nemen in de besprekingen die tot een nieuwe regering moeten leiden. Want de mondiale techbedrijven, schrijven ze, ‘vormen een ernstige bedreiging voor de democratische weerbaarheid, de strategische autonomie en daarmee de veiligheid van Nederland.’ Bij het (digitale) technologiebeleid van de overheid zou ook het mediabeleid moeten worden meegenomen, ‘bij voorkeur onder de verantwoordelijkheid van één bewindspersoon.’ (Lees ook het artikel ‘Zo denken de politieke partijen over digitale zaken’ dat we voor de verkiezingen maakten.)
 

Lees de hele brandbrief bij initiatiefnemer Stichting Democratie en Media. 
 

Openingsbeeld: Ceo Sam Altman van OpenAI tegen een achtergrond van tijdschrift-covers. Foto: Shutterstock