Joseph Cuypers: Een leven in kerken

Joseph Cuypers ontwierp villa’s, een beursgebouw en bruggen, maar de tientallen kerken blijven de voornaamste bewijzen van zijn kunnen. 

Wie een beroemde vader heeft, kan als zoon beter niet hetzelfde vak kiezen. Leuk hoor, wat die jongen presteert, maar hij haalt het niet bij zijn vader. Er is zelfs een naam voor: het Jordi Cruijff-complex.

Er zijn uitzonderingen op deze regel. Op basis van indrukwekkend onderzoek schreef architectonisch erfgoedexpert Gert van Kleef een indrukwekkende monografie over een van hen: Joseph Cuypers (1861-1941). 

Toen Joseph ter wereld kwam, schrijft Van Kleef in Joseph Cuypers, architect, had vader Pierre al een drukke architectuurpraktijk, maar de grote projecten waarmee senior naam zou maken – het Rijksmuseum en het Centraal Station in Amsterdam bijvoorbeeld – moesten nog ontstaan.

Als knulletje maakte Joseph van dichtbij de bouw van de hoofdstedelijke Vondelkerk mee, een van de vele rooms-katholieke kerken die vader Pierre ontwierp. Een doorslaggevende ervaring? Joseph koos voor de Polytechnische School in Delft, waar hij bouwkundig en civiel ingenieur werd. Hier en daar zou hij nog tekenen voor een brug of een ander civiel werk, maar als architect van kerken zou Joseph uiteindelijk vergelijkbare faam als zijn vader verwerven.

Van neogotisch naar expressionistischer

Bijna zeventig kerken van zijn hand zijn daadwerkelijk gebouwd. Het bijzondere, zegt Van Kleef: anders dan het geval is bij de kerken van zijn vader staan Josephs kerken nog allemaal overeind, inmiddels goed beschermd met een monumentenstatus. Dat wil niet zeggen dat hij altijd de volle erkenning heeft gekregen voor zijn werk. Zo blijkt het prachtige kasteel De Haar in Haarzuilens net zozeer de verdienste van de zoon als van de erom bewonderde vader.

Van Kleef richt zich in zijn zeer rijk geïllustreerde en geannoteerde boek volledig op Joseph. Welke andere invloeden zijn in diens kerken terug te zien? Hoe ging hij te werk bij het ontwerpen? Hoe verliep de ontwikkeling van traditioneel neogotisch naar meer expressionistisch? Hoe werden zijn ontwerpen ontvangen?

De Sint Laurentiuskerk in Dongen (1920; foto hieronder) geldt als een van de hoogtepunten in het oeuvre van Cuypers. Voor die kerk tekende ook een andere Cuypers: zoon Pierre junior. Het familiebedrijf zou zich voortzetten.

Foto: RIjksdienst voor Cultureel Erfgoed