Er is een nieuw IJzeren Gordijn opgehangen: een informatiegordijn, schrijft columnist Vanessa Evers. 

Ik was vijftien toen het IJzeren Gordijn viel. Op tv leek het een leuk festival en ik heb lang spijt gehad dat ik niet naar Berlijn ben gegaan om het mee te vieren. Zulke dingen konden gewoon indertijd. Al was je net vijftien: op vakantie met vrienden zonder je ouders, stappen tot diep in de nacht en achterop de motor naar Berlijn. Was je als meisje van vijftien niet kwetsbaar in een tijd zonder mobieltjes, Ubers en locatietracking? Jazeker wel, maar de bom kon toch elk moment vallen en dan was het ook voorbij. Tot het IJzeren Gordijn viel.

Drieëndertig jaar en vele oorlogen later is er weer een gordijn neergelaten: een informatiegordijn. Verrassend genoeg lijkt de oorlog niet super­geavanceerd. We zien de vertrouwde tanks, loopgraven, raketten, vluchtelingen, afschuwelijke aanvallen op burger­doelen en verkrachtingen, met slechts hier en daar een op afstand bestuurbare drone of sensorgevoede hittebeelden.

Maar voor toegang tot informatie, beschikbaar op miljoenen mobieltjes, is een torenhoge, nieuwe Berlijnse muur opgetrokken. Misinformatie wordt systematisch in filterbubbels verspreid, sociale media zijn afgesloten of beperkt en de ‘cyber-fysieke’ muur tussen het virtuele internet en het werkelijke leven is doorbroken door bijvoorbeeld wetgeving die vijftien jaar celstraf oplevert als je de oorlog een ‘oorlog’ noemt. De illusie van bedrijven zoals Facebook of TikTok dat het internet global is, valt weg. Er is een Amerikaans internet en een Chinees internet en dan nog een hoop, zoals kennelijk een Russisch internet.

De cyberoorlogsvoering is in volle gang met malware aanvallen op de Oekraïense overheid, op het energienetwerk en banken en met grootschalige DDOS-aanvallen die websites platleggen, zoals die van het Finse ministerie van buitenlandse zaken tijdens gesprekken over toetreding tot de NATO.

Overheden weten duidelijk nog niet goed hoe ze op cyberaanvallen en misinformatie moeten reageren. Misinformatie over vaccinaties leidt ertoe dat mensen zich niet laten inenten, met veel volstrekt on­nodige sterfgevallen tot gevolg. Een cyberaanval op Sony Pictures door Noord-Korea leidde tot een miljoenenstrop. De reactie van de VS: wat sancties erbij. Had een Noord-Koreaanse raket in de nacht dezelfde economische schade veroorzaakt, dan was de reactie waarschijnlijk heel anders geweest.

Komt er een informatierevolutie in Rusland?

Centrale overheden zijn verantwoordelijk voor de verdediging van hun land, maar de meeste hebben het mandaat niet en zijn niet zo georganiseerd dat ze hun land effectief kunnen beschermen tegen cyberoorlogsaanvallen of misinformatie. Als we nu al te duchten hebben van het kleine vriendje van China dat onze kwetsbaarheden pijnlijk blootlegt, wacht dan maar tot China zelf een cyberoorlog begint.

Anders dan Rusland heeft dat land alles in huis: infrastructuur, software, content en controle over de content. Rusland kunnen we kwetsen door ze te verbannen van bijvoorbeeld de internationale betalingssystemen, maar China kan terugvallen op zijn eigen alternatief. Dat land raak je niet zo makkelijk.

Terug naar Rusland, waar misinformatie naarstig wordt verspreid op sociale media. De Russische bevolking achter het informatiegordijn krijgt een verhaal voorgeschoteld over de bevrijding van Oekraïne en het succes van de ‘speciale militaire operatie’. Maar je kunt je geen uitweg ‘misinformeren’ uit de feitelijkheid van al die gestorven Russische soldaten.

Tel daarbovenop de inflatie, het verlies van spaargeld, de aftakelende levensstandaard, onderbroken toegang tot internationale infrastructuur of diensten en de zware onderdrukking van meningsuiting. Zal dit leiden tot een informatierevolutie in Rusland?

De val van het e-gordijn zal waarschijnlijk niet zo lang op zich laten wachten als de val van het IJzeren Gordijn. Een in het nauw gedreven president Poetin zal rare sprongen maken. Voor een meisje van bijna vijftien zoals mijn eigen dochter is de dreiging van dé bom plotsklaps terug. 

En is Poetin uitgeraasd, dan staat wellicht de echte Goliath klaar voor cyberoorlog 2.0. Hebben wij dan inmiddels onze cyberdefensie op orde?


Tekst: Vanessa Evers, directeur van het Institute of Science and Technology for Humanity in Singapore