Columnist Marcel Möring stelt vast dat er in dertig jaar niets is veranderd: de woorden overheid en IT gaan niet samen.


In de jaren tachtig schreef ik als freelancer voor De Automatisering Gids, destijds een enigszins deftige krant met zeventigduizend abonnees. Daar is niet veel van over en de krant heet trouwens ook niet meer zo.

Tegenwoordig is het AG Connect. Ik weet niet of dat een verbetering is.

Omdat ik er was voor de lange verhalen, werd ik op een dag naar de Sociale Verzekeringsbank in Amsterdam gestuurd voor een reportage over de digitalisering van het systeem dat aan de basis staat van uitkeringen, toeslagen, noem maar op. Ze waren al een jaar of tien bezig en ik had mijn eerste kopje koffie nog niet op of ik begreep dat sint-juttemis eerder zou aanbreken dan de voltooiing van het project.

Een paar jaar later stuurde het Algemeen Dagblad mij naar de Rekenkamer om met de directeur te spreken over IT bij de overheid. Ik koesterde vage hoop dat het inmiddels beter ging, maar tijdens mijn vooronderzoek was die hoop verdampt. Het werd geen fijn gesprek met de directeur, die mij een brutale vlegel vond. Dat was ik misschien ook wel, want ik heb geen talent voor autoriteit.

Het is nu meer dan dertig jaar later en als ik Onno Eric Blom en Alexander Klöpping, kenners van de IT- en techwereld, mag ge­loven, is er geen donder veranderd. In NRC schreven zij over dezelfde budgetoverschrijvingen, uitgestelde deadlines en een even groot gebrek aan kennis als waarvan ik destijds met mijn ogen stond te knipperen. De woorden overheid en IT lijken niet samen te gaan.

Als de ellende zo lang duurt kun je eigenlijk maar een ding doen: heel lang en heel diep nadenken over wat ten grondslag ligt aan het probleem.

Vanmiddag had ik daar alle tijd voor, toen ik de computer van mijn buurman EHBO verleende. Eerder die dag was de elektrotechnicus van het keuringsbedrijf langsgekomen om de infrastructuur van het pand te testen. Dat moet van de verzekering omdat beneden een galerie is gevestigd waar voor honderdduizenden euro’s aan beelden staat en dan wil je graag weten dat het met de elektra goed zit.

Buurman had zijn computer uitgezet toen de stroom er af ging, en toen die terugkeerde gaf het apparaat geen sjoege.

‘Hoe vaak zet je ’m uit?’, vroeg ik.

Buurman had geen idee.

‘Wanneer is-ie voor het laatst geüpdated?’

Buurman wist het niet.

Wij kijken naar de digitale wereld zoals de brons- of ijzertijdmens naar zijn bijl, zwaard, mes of ploegschaar keek

Vier uur duurde mijn digitale reanimatie en in die tijd kwam ik dingen tegen waaraan ik alleen maar huiverend kan denken. Tot in de diepste krochten van het systeem moest ik verdachte bestanden verwijderen, waarvan buurman natuurlijk niet wist hoe die daar waren gekomen.

‘Ik heb hier ook helemaal geen verstand van’, zei hij hulpeloos.

Dat wist ik inmiddels, al was het maar omdat hij geen backup had, terwijl zijn hele bedrijf in die ene computer zat.

In de begintijd van de IT waren systeembeheerders, ontwikkelaars en zelfs operators magiërs die flink werden betaald voor niet zo heel ingewikkelde dingen. Zij waren het equivalent van de smid in de brons- en ijzertijd: mensen die iets konden waar niemand iets van snapte, maar wat heel belangrijk was.

De smid bleef tot in de middeleeuwen een aanzienlijk persoon aan wie bijzonder krachten werden toegeschreven. Zo mocht die van het Schotse Gretna Green jonge mensen trouwen die van hun ouders geen toestemming hadden gekregen. IT-ers waren ook ongeveer zo. Ik was een tijdje operator bij de NAM, een baantje van niks – het bestaat ook niet meer – maar ik verdiende riant.

Wij kijken naar de digitale wereld zoals de brons- of ijzertijdmens naar zijn bijl, zwaard, mes of ploegschaar keek. Heel handig, veel beter dan wat er voor was, maar zonder enig idee hoe dit tot stand kwam. En zo worden in onze tijd grote aanbestedingen gedaan zonder dat men een idee heeft van de implicaties.

De jongens en meiden van de grote IT-bedrijven zullen hun magie wel laten werken. En die jongens en meiden hebben enerzijds geen idee van de archaïsche complexiteit van overheids­systemen en willen anderzijds de vette vis van een totale Umwertung binnenhalen.

Zo gaat het nu al veertig jaar en ik vermoed dat het einde niet in zicht is.


Tekst: Marcel Möring
Foto: Harry Cock