Pas eind 2012 reed de eerste V250 trein van AnsaldoBreda, terwijl dat in 2007 had moeten gebeuren. Wat veroorzaakte de vertraging van vijf jaar? Een vers geprivatiseerde spoorwegsector, nieuwe contractvormen en niet eerder gebruikte technologie vormden het giftige recept voor vijf jaar vertraging en forse kostenoverschrijdingen. Bijna alles was nieuw en een centrale regie ontbrak. ‘Voor systeemintegratie was geen of onvoldoende aandacht in de krappe planning.’

Door problemen bij fabrikant AnsaldoBreda vonden de eerste proefritten in Nederland pas in 2009 plaats. Over de oorzaak van de sterk vertraagde levering wilden AnsaldoBreda noch NS opheldering geven.

De verlate oplevering van het materieel wasechter niet volledig aan AnsaldoBreda te wijten. Werden nieuwe treinen in de tijd voor de liberalisering van de spoorwegen doorgaans door de fabrikant samen met de kopende maatschappij ontwikkeld, met de HSL-Zuid werd de Italiaanse treinenbouwer geacht nagenoeg zelfstandig een volledig functionerende trein te leveren. ‘Het plaatsen van een bestelling met het idee dat de fabrikant vervolgens keurig op tijd een trein levert die direct probleemloos rijdt, was zeker naïef’, stelde ir. Frank Walenberg in een artikel in De Ingenieur van 2012. Bij de Dienst Materieel van de NS en als directeur van KEMA Rail Transport Certification (RTC) was hij jarenlang betrokken bij de HSL-Zuid. Ook nu levert hij met zijn eigen onderneming Walenberg Rail Assessment advies aan onder meer HSA. ‘Het is enorm lastig om alles vooraf in een pakket met specificaties vast te leggen. De ontwikkeling van een complex systeem als een trein is niet over te laten aan een door de markt geregeerde omgeving.’ Bovendien was de V250 de eerste trein die aan Europese specificaties van het nieuwe veiligheidssysteem moest voldoen, terwijl deze specificaties zelf nog volop in ontwikkeling waren. Tot slot hebben de problemen met de infrastructuur de levering van het materieel vertraagd. AnsaldoBreda werd hierdoor belemmerd in het maken van proefritten.

De contracten werden opgesteld met het idee dat alles in één keer zou werken

Hiermee komt de belangrijkste oorzaak van de vertraging van de HSL-Zuid en de V250-introductie aan bod: het belang en de complexiteit van systeemintegratie zijn van meet af aan onderschat. ‘In retrospectief kenden alle contracten een essentiële omissie: ze hielden geen rekening met de integratie van alle systemen’, zegt ir. Lex Frunt van de High Speed Alliance (HSA), de exploitant van de hogesnelheidstrein in datzelfde artikel in De Ingenieur. ‘Dit geldt voor het pps-contract voor de bouw van de HSL-Zuid, alsook voor de concessie voor de exploitatie van de lijn. De contracten werden opgesteld met het idee dat alles in één keer zou werken. Bovendien was de planning zodanig dat alle componenten ongeveer gelijktijdig moesten worden opgeleverd. Dan zouden de treinen gaan rijden, zou de lijn inkomsten genereren en de infraheffing van de overheid starten – ieder­een tevreden.’

‘Deze omissie is terug te voeren op de liberalisering’, vervolgt Frunt. ‘Die was in volle gang; het vertrouwen in de markt was groot. Voor systeemintegratie was geen of onvoldoende aandacht in de krappe planning. De veronderstelling dat het project conform planning had kunnen worden voltooid, bleek daarmee onjuist. Een project als de HSL-Zuid vergt een integrale aansturing, anders loopt het mis.’

Het tekort aan aandacht voor systeemintegratie hangt direct samen met de verzelfstandiging van de NS. Voor de privatisering kwamen alle taken voor rekening voor de NS. ‘De NS werd opgeknipt, maar wie de rol van systeemintegrator op zich zou nemen, was onduidelijk’, stelde ir. Everard van Rees, testmanager bij ingenieursbureau Movares en adviseur van HSA in hetzelfde artikel De Ingenieur Het proces van verzelfstandiging was bovendien nog in volle gang, zodat de rolverdeling tussen de verschillende NS-onderdelen en spoorbeheerder ProRail nog niet volledig was uitgekristalliseerd.

Ook het ministerie van Verkeer en Waterstaat en zijn uitvoerende arm Rijkswaterstaat moesten aan de nieuwe situatie wennen. En dan moest er ook nog met Belgische partijen worden samengewerkt.

Dit is een bewerking van een artikel uit De Ingenieur van 2012. Lead foto Jordi Huisman.