Met een hyperspectrale camera van imec proberen kunstonderzoekers in België uit te vinden of de grote schilder Leonardo da Vinci zelf heeft meegewerkt aan een kopie van het beroemde schilderij Het Laatste Avondmaal, die in een Belgische abdij hangt. De camera geeft informatie over de gebruikte pigmenten en brengt ook onderliggende verflagen in beeld.

Het is vandaag precies vijfhonderd jaar geleden dat Leonardo da Vinci overleed. Een mooi moment, vond het Belgische onderzoeksinstituut imec, om met een aansprekend project naar buiten te treden. Onder leiding van Jean-Pierre Isbouts van de Fielding Graduate University in Santa Barbara (VS) probeert een internationaal team van Da Vinci-experts te achterhalen of Leonardo Da Vinci zelf betrokken was bij het schilderen van het canvas in de Belgische abdij.
 

Geslaagde kopie

Het Laatste Avondmaal in de abdij van Tongerlo (een plaatsje midden tussen Antwerpen en Hasselt) is een kopie van het beroemde fresco met dezelfde titel op een muur van de Santa Maria della Grazie in Milaan. Tot nu toe werd aangenomen dat het een geslaagde kopie is – op canvas in plaats van op een muur – maar niet meer dan dat.
 

Het Laatste Avondmaal in de abdij van Tongerlo.


Isbouts en collega’s geloven echter dat Da Vinci zelf betrokken is geweest bij deze kopie. Misschien heeft hij zelfs onderdelen van het schilderij geschilderd. Daar zijn een paar aanwijzingen voor, aldus het persbericht van imec. In een archief zijn bewijzen gevonden dat een kopie op canvas naar het Franse hof is verstuurd. En later is een canvas van Het Laatste Avondmaal aan de abt van een klooster in België verkocht.
 

Snelle camera

De kunstonderzoekers gaan het canvas nu minutieus onderzoeken met onder meer een hyperspectrale camera van imec. Deze snelle SNAPSCAN-camera (7 megapixels) maakt het mogelijk om een in oogwenk afbeeldingen te maken bij meer dan 150 spectrale banden, golflengtegebiedjes. Simpel gezegd is dit het 150 keer maken van dezelfde foto bij steeds een andere kleur.

Het zichtbare licht – de kleuren van de regenboog – dat terugkomt van een schilderij geeft daarbij precieze informatie over het kleurenpalet dat in de afbeelding zit, en de pigmenten die de schilder heeft gebruikt. Die kunnen dan vergeleken worden met bekende pigmenten uit een bepaalde tijd en dat draagt bij aan de datering van een werk.
 

Verborgen tekeningen

Isbouts en collega’s gaan daarnaast op zoek naar tekeningen die onder de bovenste schildering verborgen zitten. Daarvoor zijn andere golflengtes nodig dan het zichtbare licht, met name die in het infrarood. Dat licht bevat dus informatie over de laagjes van de schildering die onder het oppervlak liggen. Hierbij kunnen eerder gemaakte schilderingen tevoorschijn komen, of een schets die ten grondslag ligt aan het uiteindelijke schilderij. Om echt ín een schilderij te kijken, wordt naast deze hyperspectrale camera’s ook vaak röntgenstraling gebruikt.



Penseelvegen

De hyperspectrale camera laat ook verschillen zien tussen originele en later aangebrachte verflagen, bijvoorbeeld bij restauraties. Ook wordt het mogelijk om de structuur van de penseelvegen – of beschadigingen – die het menselijk oog nauwelijks kan waarnemen, te analyseren. Door deze te vergelijken met andere werken, wordt mogelijk meer duidelijk over de maker van het werk.

Helemaal nieuw is het gebruik van hyperspectrale camera’s in de kunst niet. Wat de imec-camera bijzonder maakt, is zijn veelzijdigheid. ‘Door chipintegratie hebben we een goedkopere, kleinere en veel flexibelere camera kunnen maken’, zegt Wouter Charle van imec in een video. ‘Vroeger werden hyperspectrale camera’s alleen in laboratoria gebruikt; nu kunnen we ze ook meenemen het veld in.’
 

 

Voedselsortering

De hyperspectrale camera's van imec worden inmiddels gebruikt voor verschillende toepassingen, van industriële inspectiesystemen, voedselsortering, precisielandbouw, geneeskunde. Charle: ‘Zo’n camera kan verschillende materialen van elkaar onderscheiden en dat is erg nuttig bij de recycling van afvalstromen.’


Beeldmateriaal imec