De Nobelprijs voor scheikunde is dit jaar toegekend aan Jennifer Doudna en Emmanuelle Charpentier. Zij zijn de bedenkers van CRISPR-Cas, een techniek om veranderingen aan te brengen in het DNA van organismen.

Helemaal uit de lucht vallen komt deze Nobelprijs niet. De Amerikaanse en de Française gelden al een paar jaar als grote kanshebbers.

Doudna en Charpentier speelden samen een belangrijke rol in de ontwikkeling van CRISPR-Cas, een moleculaire techniek om DNA mee te bewerken. De methode wordt gezien als een van de belangrijkste doorbraken in de wetenschap van de afgelopen decennia.
 

Zakmes

CRISPR-Cas wordt vaak een ‘moleculair zakmes’ genoemd. Het kan namelijk heel gericht op een specifieke plek op de DNA-streng een knip maken en een stuk verwijderen. Op die manier is bijvoorbeeld een gen uit te schakelen dat een erfelijke ziekte veroorzaakt.
 

Klik op de figuur voor een grotere versie. Illustratie Ymke Pas


Van een jaar naar weken

Er waren al technieken beschikbaar voor genbewerking, maar die zijn veel bewerkelijker dan CRISPR-Cas. ‘Voor veel biomedisch onderzoek zijn muizen nodig met een bepaalde genetische wijziging. Vroeger duurde het een jaar om die te maken, maar dit kan dankzij CRISPR-Cas in weken’, vertelde hoogleraar John van der Oost - een van de CRISPR-pioniers - van de Wageningen Universiteit in een groot verhaal (pdf-bestand) in De Ingenieur van oktober 2015.
 

Chinese wetenschapper

De techniek CRISPR opent dus geweldige mogelijkheden in de medische wetenschap (en ook in de landbouw), maar genbewerking kent ook zijn nadelen. Die kwamen aan het licht toen een Chinese wetenschapper in 2018 bekendmaakte dat hij de eerste genetisch gemodificeerde baby’s had ‘gemaakt’.

Hoewel het technisch gezien knap was wat Jiankui He had gepresteerd, had hij verschillende ethische regels aan zijn laars gelapt. Het kwam hem te staan op harde kritiek uit het onderzoeksveld, niet in de laatste plaats van Doudna en Charpentier, die vandaag de Nobelprijs kregen. He werd ontslagen en kreeg zelfs een gevangenisstraf van drie jaar.



Revolutionaire invloed

Maar intussen is het gebruik van CRISPR-Cas in de biologische en medische labs praktisch gemeengoed geworden. Het Nobelprijs-comité verwoordt het als volgt: ‘Deze technologie heeft een revolutionaire invloed gehad op de biowetenschappen, draagt bij aan nieuwe kankertherapieën en kan de droom van genezing van erfelijke ziekten waarmaken.’
 

Openingsillustratie Nobelprize.org
Illustratie depositphotos.com