Kennisveiligheid is een urgent thema dat meer en meer aandacht zal vragen, stellen Eppo Bruins en Chris Eveleens van de Adviesraad voor wetenschap, technologie en innovatie in deze column voor De Ingenieur.


We gooien onze kennis en technologie te grabbel, zo lijkt het. Veiligheidsdiensten als NCTV, AIVD en MIVD zien dat ‘statelijke actoren’ zich hoogwaardige en ook technologische kennis uit Nederland toe-eigenen.

Journalisten van Follow the Money lieten af­gelopen jaar zien dat Europese universiteiten samen­werken met Chinese counterparts op onderwerpen die potentieel militair relevant zijn. Het Leiden Asia Centre signaleerde heimelijke beïnvloeding vanuit het buitenland in het onderwijs aan Nederlandse kennisinstellingen.

Steeds luider klinkt de roep om onze wetenschap en innovaties beter te beschermen. ‘Stop de instroom van internationale studenten!’, ‘Stop de samenwerking met twijfelachtige landen!’, ‘Blokkeer buitenlandse investeringen!’ Het zou een fijne, scherpe boodschap kunnen zijn voor een rubriek als deze. Maar dergelijke eenzijdige oproepen gaan voorbij aan de complexiteit die internationale samenwerking kenmerkt.

Nationale veiligheid is een belangrijke waarde, maar zeker niet de enige. Vrijheid, openheid en vooruitgang zijn dat ook. Dit vraagt om zorgvuldige afwegingen. Bovendien zijn er niet alleen negatieve effecten. Internationale samenwerking levert ook veel op.

De balans van de kansen en risico’s hangt af van vakgebied, toepassingsgerichtheid van de kennis, samenwerkingspartners, gebruikte data, et cetera. Dit maakt een one-size-fits-all-aanpak niet effectief, omdat deze altijd ofwel overmatig restrictief ofwel naïef is, en dus tot schijnveiligheid leidt. 

Nationale veiligheid is een belangrijke waarde, maar niet de enige

In Nederland krijgt het denken en doen rondom de risico’s van internationale samenwerking steeds verder vorm onder de noemer ‘kennisveiligheid’. Kennisveiligheid is een term die wordt gebruikt om onwenselijke kennisoverdracht, heimelijke beïnvloeding en ethische vraagstukken rondom internationale samenwerkingen aan kennisinstellingen te beschrijven. 

De overheid en kennisinstellingen hebben belangrijke stappen gezet, maar met alle negatieve publiciteit in het afgelopen jaar staat de nuance onder druk. Dit komt de effectiviteit van de aanpak niet ten goede.

Maar valt er dan niets te doen? Zeker wel. Ondanks de complexiteit van het onderwerp, zijn er goede mogelijkheden om stappen te (blijven) zetten. Wat deze zijn, heeft de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI) onlangs uitgelegd in het adviesrapport 'Kennis in conflict – veiligheid en vrijheid in balans'.

De belangrijkste boodschap is dat er behoefte is aan een lerende aanpak, met blijvende aandacht voor nuance en meer bewustwording. Een lastige boodschap om te ontvangen, zeker voor de politiek waar men met steeds strakkere regelgeving soms lijkt te denken dat ieder risico kan worden uitgebannen.

Er zijn volgens de AWTI nu snel drie parallelle acties nodig. Er moet ten eerste een beter begrip van kennisveiligheid komen. Over welke risico’s en kansen hebben we het precies, en hoe verschillen deze per vakgebied of samenwerkingspartner?

Ten tweede hebben we in Nederland een model nodig dat zowel duidelijkheid verschaft als differentiatie mogelijk maakt. Een model dat differentieert naar type onderzoek, gebruikte data en sociale context draagt bij aan professionalisering van de sector.

Ten derde moeten bewustwording en capaciteit rondom kennisveiligheid bij kennisinstellingen omhoog. 

Kennisveiligheid is een urgent thema dat bij alle kennisinstellingen, maar ook in het bedrijfsleven, meer en meer aandacht zal vragen. Met een lerende aanpak kan Nederland nu en in de toekomst beter omgaan met de complexe uitdagingen van internationale samenwerking bij kennisontwikkeling.

Het gevaar is dat wanneer deze lerende aanpak zich onvoldoende ontwikkelt, de druk op de overheid toeneemt om minder genuanceerd en meer restrictief op te treden. Daarom doen wij in deze rubriek een puntige oproep tot radicale nuance.


Eppo Bruins is voorzitter van de adviesraad AWTI; Chris Eveleens is raadsmedewerker van de AWTI en project­leider Kennis in conflict.
Foto: Depositphotos