Duikbootje van Nederlands bedrijf nu te bestellen
Het Nederlandse bedrijf U-Boat Worx in Breda presenteert de Super Sub, een driepersoons duikboot voor het verkennen van de oceanen. Vorig jaar bracht De Ingenieur een bezoek aan het bedrijf voor een reportage.
Het bedrijf kondigde de nieuwe duikboot in 2021 aan en in 2023 werd de onderzeeĆ«r gepresenteerd op de Monaco Yacht Show. Doel was om in oktober 2024 op de markt te komen. Dat is niet helemaal gelukt, maar sinds kort is de Super Sub ā zie de foto boven dit artikel ā dus echt te bestellen. Hij heeft sinds de eerste ontwerpen in 2021 een ietsje hogere topsnelheid gekregen van negen knopen (bijna 17 kilometer per uur), weet NewAtlas. Prijzen zijn niet bekendgemaakt.
Lees hieronder de reportage die freelancemedewerker Roel van der Heijden in 2024 voor De Ingenieur maakte.
Precies een jaar geleden verging de mini-onderzeeƫr Titan tijdens een expeditie naar het wrak van de Titanic. Het particuliere duikbootje bleek niet bestand tegen de druk op grote diepte. Hoe het wƩl kan, bewijst het Brabantse U-Boat Worx, een van de twee bouwers in de wereld van onderzeeƫrs voor de particuliere markt. Hoe bouwt het bedrijf plezieronderzeeƫrs die absoluut veilig zijn?
Stalen sigaar
In vrijwel niets lijkt het ding voor me op het beeld dat ik van onderzeeƫrs heb. Geen zwarte stalen sigaar, geen uitstekende toren met periscoop. Wat ik zie zijn Ferrarirode kunststof panelen, strakke vinnen en aan de voorkant een grote doorzichtige bol met daarin drie stoelen met vijfpuntsgordel die zo uit een supercar lijken te komen. De vier grote propellers aan de achterzijde vertellen me: dit vaartuig is gemaakt voor snelheid.
De schoenen moeten uit als ik de gammele bijzettrap aan de achterkant van het vaartuig op klim. Over de rug van de onderzeeƫr loop ik naar voren en volg Roy Heijdra, marketing manager van U-Boat Worx, die voor me afdaalt door een luik. Ik manoeuvreer me over de centrale bestuurdersstoel de cabine in en beweeg naar voren. Onze stemmen klinken hol en de radio in de werkplaats sterft weg. Als ik voorin zit en mijn arm uitsteek, verwacht ik de kunststof bol te voelen, maar mijn hand raakt niets. Pas wanneer ik vooroverbuig, voel ik het materiaal dat met gemak de waterdruk op een diepte van driehonderd meter weerstaat.
Miljardairs
Het prijskaartje van dit negen ton wegende zeemonster? āDeze begint bij vijf miljoen euroā, zegt Heijdra naast me. De prijs illustreert het soort klanten waarop het Brabantse bedrijf met zoān vijftig vaste werknemers mikt. Dat zijn doorgaans niet de miljonairs, maar de miljardairs. Maar achter die wereld van champagnehouders en onderwaterkaviaar zit keihard ingenieurswerk.
Grote dikke bollen
Vanuit de bol van de Super Sub heb ik een onbelemmerd zicht op de buitenwereld. Binnenkort is daar misschien wel een scheepswrak of een door het water glijdende reuzenmanta te bewonderen. Nu ligt er een werkplaats. Tussen de verrijdbare tafels met gasflessen en slangen, steigers en stellingkasten met kunststof panelen ontwaar ik pakweg acht mini-onderzeeƫrs. Wat ze gemeen hebben, zijn grote bollen van hoofdzakelijk acrylaat, een ijzersterke en doorzichtige kunststof die veel mensen kennen van levensgrote aquaria. Sommige bollen zijn ingepakt in groen plastic. Het is de dikte van die bol die de drukbestendigheid bepaalt. De bol van de Super Sub waarin wij zitten, heeft een dikte van negen centimeter acrylaat. Een onderzoeksonderzeeƫr die tot drie kilometer afdaalt, krijgt dertig centimeter.
Onderzoeksschip
De bollen vormen de overeenkomst tussen de onderzeeĆ«rs, de technische delen daaromheen verschillen per model. De Super Sub heeft een lang achterstel waar de bol aan de voorkant uitsteekt. De feloranje C-Researcher ā een onderzoeksschip voor vijf personen met veel lampen en een grote robotarm ā lijkt qua ontwerp een beetje op het veel kleinere instapmodel NEMO: de achter- en onderkant bestaat uit gekleurde panelen, die de bol aan de zijkant als het ware omarmen.
Grote patrijspoort
Dat is weer anders bij een exemplaar uit de Cruise Sub-serie. Die heeft twee bollen, beide met plek voor drie personen. De bollen zijn verbonden met een stalen cilinder met een grote patrijspoort waardoor de piloot naar buiten kan kijken. Het stalen frame dat alles draagt heeft op elk van de hoeken ledverlichting en aan de bovenkant een aantal grote gasflessen met perslucht om de ballasttanks te vullen. Ook is er een gasfles aan boord met voor drie dagen noodluchtvoorziening voor de bemanning en een door U-Boat Worx zelf ontwikkelde drukbestendige lithiumionbatterij, zegt Heijdra. Een ontbrekend paneel van de NEMO onthult een indrukwekkende āverdeeldoosā waaruit zoān twaalf stalen leidingen komen. Deze hydrauliek stuurt de kleppen van twee ballasttanks aan de zijkant. Voor alles geldt: houd het simpel en gebruik bewezen technieken. Zo is volgens Heijdra op olie gebaseerde hydrauliek veiliger dan elektrische kleppen. āNormaal gesproken bestuur je de onderzeeĆ«r met een aanraakscherm en joystick, maar in nood kun je alles besturen met ventielen in de cabineā, zegt hij.
Testen, testen, testen
De bouw van de onderzeeĆ«rs vindt in etappes plaats in Breda. Tussendoor gaan de vaartuigen op pad voor testen. De eerste check gebeurt in een grote compressietank in het Schotse Aberdeen waar de onderzeeĆ«rs 1,5 keer de druk van de geadverteerde diepte te verwerken krijgen. Daarna gaat de bouw verder in Breda. Er is ook een test in het water. Om te beginnen in het Zeeuwse Grevelingenmeer, waar Defensie een veertig meter diepe āduikersputā heeft om kikvorsmannen te trainen. Iedere NEMO gaat daar naar beneden, zegt Heijdra. Diepzeetesten vinden plaats in kalme Noorse fjorden, die op sommige plekken meer dan een kilometer diep zijn. U-Boat Worx staat er zich op voor dat het zich aan alle veiligheidsvoorschriften van de industrie houdt. Ontwikkeling van de onderzeeĆ«rs gebeurt in samenspraak met maritiem classificatiebureau DNV en ieder vaartuig ontvangt een certificering.
Cilinder van koolstofvezel
Niet alle onderzeeĆ«rs in de wereld krijgen zoān keurmerk. Een van de meest beruchte onderzeeĆ«rs was in dat opzicht misschien wel de Titan, ontwikkeld door de Amerikaanse ondernemer Stockton Rush. Hij bouwde ā tegen alle conventies in ā een diepzeevaartuig met een ruim twaalf centimeter dikke cilinder van koolstofvezel. Dat is ijzersterk materiaal, maar ook broos: onder grote spanning kan het plots barsten of verbrokkelen. Precies dat gebeurde toen Rush in juni 2023 met vier anderen op weg was naar het wrak van de Titanic op een diepte van 3800 meter. Na een dagenlange zoektocht vonden reddingswerkers brokstukken van het geĆÆmplodeerde vaartuig op de bodem, niet ver van de Titanic. Niemand had het ongeluk overleefd.
āRush was een hobbyistā
Volgens Rush belemmeren de strenge veiligheidseisen de innovatie van onderzeeĆ«rs. Heijdra is het daar niet mee eens. āEr valt genoeg te innoveren binnen de bestaande regels. Rush ging naar een diepte van bijna vier kilometer met een materiaal dat daarvoor fundamenteel ongeschikt is. Veiligheidssystemen ontbraken en de onderzeeĆ«r was aan het oppervlak van binnenuit niet zelf te openen. Rush was een hobbyistā, zegt hij.
Maximaal drieduizend meter
De C-Researcher is te bestellen voor een diepte van maximaal drieduizend meter. Heijdra laat weten dat een model voor nĆ³g dieper tegen praktische problemen aanloopt. Het zicht vanuit zoān (dikke) bol raakt vervormd en systemen buiten het drukvat moeten aan hoge eisen voldoen. De onderzeeĆ«r wordt met al dit extra materiaal zwaar en heeft daardoor ook weer een groter drijfsysteem nodig. De hamvraag is ook of iemand die zou kopen. Heijdra: āDe bouwtekeningen voor het 3000-meter-model liggen klaar, maar tot nu toe bestelde niemand het.ā
Backupsystemen
Koolstofvezel is dus een no go bij U-Boat Worx. Ik zie het slechts terug bij een onderdeel van een railing en bij een (sier)vin van een propeller. Verder zijn alle cruciale systemen meerdere keren uitgevoerd. Niet alleen propellers, batterijen, ballasttanks en de zuurstofvoorziening, maar ook de communicatiesystemen. Een operator aan het oppervlak houdt contact met de bemanning via de subphone (een onderwatertelefoon die werkt met geluidsgolven), een ultra-short baseline acoustic positioning system geeft de locatie van de onderzeeƫr door en het vaartuig is op te sporen via een ping. Komt de onderzeeƫr echt in de problemen, dan kan die een boei aan een lang koord naar boven schieten. Het koord is sterk genoeg om het gehele vaartuig aan naar boven te trekken.
Drijfvermogen
Heijdra vertelt dat de onderzeeĆ«rs standaard een positief drijfvermogen hebben: in principe bewegen ze vanzelf langzaam naar het oppervlak. Maar in geval van nood kan de piloot een loden bodemplaat van 750 kilogram loskoppelen, waarna de onderzeeĆ«r omhoogschiet. Hoe goed U-Boat Worx zich ook aan de voorschriften houdt, op beurzen waar het bedrijf staat, praat iedereen over het ongeluk met de Titan, zegt Heijdra. En dat is schadelijk voor de business. āDe mensen die onze onderzeeĆ«rs hebben, weten hoe veilig ze zijn, maar ik kan me voorstellen dat het ongeluk met de Titan potentiĆ«le kopers die nog twijfelen over de aanschaf afschrikt, zegt hij. āHelaas staan er na Rush weer nieuwe avonturiers klaar met zelfgebouwde onderzeeĆ«rs.ā
NEMO voor miljonairs
U-Boat Worx opereert in een nichemarkt. In bijna twintig jaar tijd leverde het zoān zestig onderzeeĆ«rs. Er wordt gebouwd voor grote touroperators die een onderzeeĆ«r kopen voor hun cruiseschip of resort en voor wat Heijdra de ātop 1-procentā noemt: de allerrijksten der aarde. In die laatste gevallen gaat het vaak om op maat gemaakte onderzeeĆ«rs. āDe klant schrijft dan op wat hij wil en dan hangen wij er een prijskaartje aanā, zegt hij. Bijna niets is te gek. Sommige onderzeeĆ«rs hebben een camerasysteem āwaarop de BBC jaloers zou zijnā, of een lichtbak āvergelijkbaar met een voetbalstadionā. En ben je slecht ter been? Voor een klant bouwde het bedrijf een lift waarmee die vanaf het jachtdek zo de onderzeeĆ«r in kan zakken.
Grotere markt
In een poging een iets grotere markt aan te boren ontwikkelde het bedrijf de NEMO, een relatief compacte tweepersoonsonderzeeĆ«r die naar een diepte van honderd meter kan ā het meest interessante deel van de zee volgens Heijdra. Dit āinstapmodelā is voor een miljoen euro te koop.
Reeksen van vijf
NEMO is het eerste āmassaproductā van U-Boat Worx: de onderzeeĆ«rs worden gebouwd voordat ze zijn verkocht, dus niet op bestelling. Massaproductie is in dit verband wel relatief: er worden steeds reeksen van vijf onderzeeĆ«rs gebouwd. Ze zitten nu op nummer zestien. Toch is de ontwikkeling van dit model anders dan die van eerdere typen. Meer dan bij andere onderzeeĆ«rs wordt het bouwproces gestroomlijnd en is het gericht op serieproductie. āWe gebruiken bijvoorbeeld zoveel mogelijk bouten van dezelfde maat. En waar mogelijk besteden we zaken uit. Vroeger bogen we de leidingen voor de hydrauliek zelf, nu laten we dat doenā, zegt Heijdra. Bijkomend voordeel is dat de bouwers het assembleren van steeds dezelfde onderzeeĆ«r steeds beter in de vingers krijgen en er steeds minder uren voor nodig zijn. Daarnaast beschikt het bedrijf over een eigen compressietank om de NEMOās te testen. Een cilindervormig, blauw gevaarte staat in de hoek van een hal. Dat was een behoorlijke investering, zegt Heijdra. Maar het scheelt de trip naar Aberdeen die enkele weken duurt.
Nederlands trots
Hoewel de eerste zichzelf voortbewegende duikboot in 1620 door de Nederlander Cornelis Drebbel werd gebouwd, lijkt ons land niet een voor de hand liggende plek voor een specialistische duikbootbouwer. De Noordzee is ondiep en troebel, niet de beste plek voor een duik. Maar zo gek is het niet: Nederland is wereldwijd vermaard om zijn (super)jachtenbouw, gevaarten met een lengte van soms wel meer dan honderd meter. Dit is precies het soort schip waarvan een eigenaar wel eens een āspeeltjeā voor Ć³nder water wil aanschaffen.
De kroonprins van Abu Dhabi
De lijntjes met de jachtbouwers zijn kort, zegt Heijdra, ook omdat U-Boat Worx de āintegratieā van de onderzeeĆ«r met een jacht aanbiedt. Dat is bijvoorbeeld een kraan om de onderzeeĆ«r te manoeuvreren en een opslag op of onder het dek. Het kan ook andersom. āWe hadden een klant die al een onderzeeĆ«r had en de jachtbouwer vroeg om er een schip omheen te ontwerpenā, zegt hij. Het bedrijf is ingebed in de Nederlandse industrie, naar verluidt komt zoān 70 procent van de onderdelen uit eigen land. De klandizie is daarentegen vrijwel exclusief internationaal. Zijn die kopers erg betrokken bij de bouw van hun privĆ©-onderzeeĆ«r? Meestal niet, zegt Heijdra tot zijn spijt. āDeze mensen hebben doorgaans een ongelofelijk druk leven.ā Over wie die mensen zijn houdt hij steevast zijn lippen stijf op elkaar. Maar bekend is inmiddels het verhaal van de kroonprins van Abu Dhabi die in 2015 een onderzeeĆ«r van drie miljoen euro bestelde en deze vervolgens jarenlang ongebruikt in een loods liet staan. Voor de eerste duik moest het ding eerst weer terug naar Breda voor onderhoud. Dat was in 2022. āHij staat hier nog steedsā, zegt Heijdra.
Openingsfoto: De commercieel verkrijgbare Super Sub. Foto; U-Boat Worx
Meer artikelen
