Afgelopen week werd het project A15 Maasvlakte Vaanplein (MAVA, de verbreding van de A15 onder Rotterdam) officieel opgeleverd. Als gevolg van een extreem lage inschrijving draaien de betrokken bouwbedrijven, waaronder Strukton en Ballast Nedam er een verlies op van 318 miljoen euro. Het project is exemplarisch voor het prijsduiken in de bouw, als gevolg van het verbod op prijsafspraken, met daar bovenop de crisis. Ingrid Koenen, journalist bij Cobouw, geeft een ontluisterend inkijkje in de bouwwereld met haar boek Prijsvechten; van bouwfraude naar uitverkoop.
Het boek begint met een ontmoeting die de auteur heeft met de baas van Strukton, Gerard Sanderink, tijdens de opening van de nieuwe Botlekbrug, een onderdeel van project A15 MAVA. Bovenop de brug lucht Sanderink zijn hart over de problemen die zijn bedrijf tegenkwam tijdens het project: maanden vertraging bij de Botlekbrug door gebruik van het verkeerde beton; een Rijkswaterstaat dat volgens Sanderink slecht communiceert; ga zo maar door. Koenen beschrijft de scène prachtig beeldend: van toeterende vrachtwagens die als eersten over de brug rijden tot de goedkope champagne die wordt ontkurkt en de sigaren die verkruimelen tussen de vingers van de uitgelaten bouwvakkers.
Het is dan ook jammer dat deze beeldende manier van schrijven nauwelijks meer terugkomt in het boek. Na deze pakkende inleiding wordt Prijsvechten vooral een zakelijke beschrijving van de problemen in de bouwsector, aangevuld met casestudy’s uit de praktijk. Koenen heeft een vlotte pen, dus het is allemaal goed te verteren, maar zo beeldend als in het begin wordt het niet meer.
Toch valt er genoeg interessants te lezen voor wie een beetje in de bouw geïnteresseerd is. Uw redacteur, een buitenstaander in deze sector, viel eerlijk gezegd van de ene verbazing in de andere. Want achter de bouwvakkers die we noest zien doorwerken in weer en wind, en achter de betonwagens die af en aan rijden bij elk groot civiel bouwproject, blijkt een wereld van te zitten van rode cijfers, afgunst en elkaar de loef af willen steken.
Bouwfraude
De analyse van Koenen is helder. Na de Bouwfraude, die vlak na de eeuwwisseling aan het licht kwam, wilde de overheid – meestal opdrachtgever bij megaprojecten – schoon schip maken. De onderlinge prijsafspraken die bouwbedrijven jarenlang hadden gemaakt, om zo de taart een beetje te verdelen, waren voortaan uit den boze. Nu moesten de bedrijven inschrijven op een openbare aanbesteding; een lastig spel. Want wie te hoog inschrijft, prijst zichzelf uit de markt. En wie te laag inzet, heeft een goede kans om de opdracht te krijgen, maar loopt bij het uitvoeren van het werk grote risico’s op verliezen.
In de praktijk schrijven bedrijven veel te laag in om maar projecten binnen te halen.
Het gevolg is in de praktijk dat bedrijven veel te laag inschrijven om maar projecten binnen te halen. Omdat daardoor forse verliezen dreigen, is het maar al te verleidelijk om met opzet – maar bewijs het maar eens – fouten in het bestek (de beschrijving van het uit te voeren werk) te zetten, om later fors meerwerk op te voeren. Geen wonder dat er conflicten ontstaan tussen opdrachtgevers als Rijkswaterstaat of Prorail en anderzijds de grote bouwers. Deze ongezonde dynamiek werd nog eens versterkt door de crisis, die hier vanaf 2008 in volle hevigheid overheen kwam.
Risico's nemen
Daarnaast zorgen de veel te lage inschrijfprijzen ervoor dat de bouwers risico’s nemen. Neem project A15 MAVA: daarbij wordt de dubbele Botlek-hefbrug eerst ontworpen in ongewapend beton. Binnen de contracteisen, maar toch durfden externe partijen als de gemeente Rotterdam en het Havenbedrijf het niet aan, zo schrijft Koenen:
Ze zijn bang dat in een later stadium iets mis zal gaan met de fundering van de brug. Als de hefbrug niet open kan of de A15 raakt gestremd, dan loopt de schade al snel in de miljarden euro’s, doordat de Maashavens niet bereikbaar zijn. Uiteindelijk wordt de brug alsnog in gewapend beton uitgevoerd, maar het project loopt door dit getouwtrek meteen vijf maanden vertraging op.
Opvallend hierbij is ook de rol van de opdrachtgever, Rijkswaterstaat in dit geval. De opdrachtgevers als Prorail en Rijkswaterstaat hebben de afgelopen jaren steeds meer verantwoordelijkheden naar de uitvoerende bouwconsortia geschoven. Zelfs typische overheidstaken – zoals de afstemming met de omgeving, vergunningaanvragen en het formuleren van het pakket van eisen – worden allemaal een zaak van het bouwconcern; dus inclusief de risico's mocht er in dat traject iets misgaan. En er gáát natuurlijk altijd iets mis, waarvoor dan geen enkele ruimte meer is ingebouwd. Nogal logisch dat meerdere grote bouwbedrijven op omvallen hebben gestaan.
Wurggreep
Maar hoe kom je als sector uit deze wurggreep? Dat is buitengewoon lastig, is de boodschap van het boek. Er staan goede suggesties beschreven: gunnen op basis van reële prijzen; transparantie over de kosten; beter communiceren; een speciale aanbestedings-ombudsman. En er zijn ook succesverhalen: projecten die op tijd af zijn en binnen of zelfs ónder budget worden opgeleverd. Gelukkig behandelt Koenen ook hier heel wat voorbeelden van, ter lering en vermaak.
Formuleer als opdrachtgever helder wat je wilt bereiken, maar geef vervolgens vrijheid van ontwerp aan de inschrijvende bedrijven.
Centraal staat dat de lessen van eerdere, soortgelijke projecten worden geleerd. ‘De belangrijkste les van de Betuweroute is: helder formuleren wat je wilt bereiken, maar vervolgens vrijheid van ontwerp geven aan de inschrijvende bedrijven. Dan krijg je betere inschrijvingen’, vertelt Jaap Balkenende in het boek, projectmanager van de Hanzelijn, de spoorlijn van Lelystad naar Zwolle die in 2012 werd opgeleverd. Ook belangrijk is het inbouwen van buffers in de planning, voor als het een keertje tegenzit.
Samenvattend is Prijsvechten een onderhoudend boek, dat een mooie inkijk geeft in de Nederlandse bouwwereld in het afgelopen decennium. Wie het leest, zal zich verbazen over de gang van zaken in deze sector. Het boek leest vlot weg, maar sommige delen lijken te haastig geschreven en aan de aandacht van de eindredacteur ontsnapt: daar zitten wat te veel spelfouten in. (Jim Heirbaut)
Het boek Prijsvechten is hier te bestellen.
Lead image: de nieuwe Botlekbrug. Foto: Danny Cornelissen.
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.