'Internetcriticus' Evgeny Morozov gaf als opening van het Impakt-festival een betoog tegen de macht van Silicon Valley. Hij beschreef hoe bedrijven als Google en Facebook de rol van de verzorgingsstaat overnemen, nu die in Europa door bezuinigingen onder druk staat. Dat gebeurt echter tegen een hoge sociale prijs, zegt Morozov. De appmakers en digitale goeroes aldaar hangen namelijk een hyper-individualistische ideologie aan die door de steeds technischer wordende maatschappij de wereld ongewild verovert.

De terugtrekkende overheid wordt vervangen door technologiebedrijven

Morozovs betoog richt zich op het voortbestaan van de verzorgingsstaat. Een grotendeels Europees en gekoesterd fenomeen, dat de afgelopen jaren op de helling staat; het wordt te duur en onpraktisch. Daaronder, zo observeert Morozov (die zichzelf niet ziet als internet- of technologiecriticus), ligt een politieke keuze om mensen meer eigen verantwoordelijkheid te geven. De nutsfunctie van de overheid verdwijnt langzaam maar gestaag.

De terugtrekkende overheid wordt vervangen door technologiebedrijven. Google levert ogenschijnlijk een informatiedienst; alle kennis via een zoekmachine, posterijen via Gmail, bosatlassen via google maps, enzovoorts. Daarmee vult Silicon Valley het gat dat de overheid en verzorgingsstaat laten vallen. De volgende stap dient zich al aan: gezondheid. E-health wordt met wearables en meetapparatuur op telefoons al steeds normaler.

Apps maken elk probleem individueel

Dat een commercieel, kapitalistisch (en daarmee liberaal) Amerikaans bedrijf de vervanger is van de Europese verzorgingsstaat lijkt op het eerste gezicht ironisch. Totdat de gebruiker beseft dat hij wel degelijk betaalt, met zijn data. Die gegevens zijn geld waard. Die data bekostigen de drang van bedrijven uit Silicon Valley om steeds meer de verzorgingsstaat te vervangen. Google richt zich nu bijvoorbeeld op stedenmanagement (smart city) en openbaar vervoer (autonome auto's).

Zelfredzaamheid

Morozov noemt dit fenomeen gevaarlijk, gezien de heersende ideologie in Silicon Valley. De technici daar hebben het idee dat iedereen zichzelf kan redden; dat iemands problemen zijn of haar eigen schuld zijn. Ze veronderstellen een neoliberale, bijna libertaristische waanwereld waarin de appmakers het doorgaans redden, maar die niet breed toepasbaar is op een samenleving die sociaal-maatschappelijk zo divers en waar problemen ook te maken hebben met machtsverhoudingen en structuren, en dus buiten de directe invloedssfeer van het individu liggen.

Wat de apps doen is elk probleem individueel maken. Overgewicht? Dat ligt niet aan inkomensproblemen, ongezonde schoollunches of genetica; het is de schuld van je eigen handelen. Volg wat de afval-app zegt en het komt goed. Daarmee vervangen de apps de overheid op een andere manier: niet door letterlijk een gelijkwaardige dienst te bieden, maar door een dienst overbodig te maken; als het nooit meer de schuld is van de maatschappij, valt de verantwoordelijkheid van de overheid weg.

Luchtfoto van Silicon Valley. Credit: Patrick Nouhailler

Morozov hekelde later op de avond de in zijn ogen laffe Europese politici die, onder druk van krachtige lobby's en met weinig benul van wat het beste is op technologisch gebied, weigeren de Amerikaanse app-koningen aan te pakken. Het is het zoveelste pessimistische punt in zijn betoog, dat weinig ruimte voor optimisme biedt.

Hij prijst steden als Madrid en Barcelona die zelf techprojecten opstarten

Morozov is overduidelijk niet gecharmeerd van de neoliberale inborst van de Amerikaanse samenleving, hoewel hij al een tijdlang in de VS woont. De Europese verzorgingsstaat is een instituut waarvoor hij weinig toekomst ziet, maar die in zijn ogen wel zou moeten voortbestaan. Al is het maar om de overheid als machtsfactor te behouden, in plaats van een paar techbedrijven uit een land dat niet gelooft in enige overheidsverantwoordelijkheid. Hij prijst steden als Madrid en Barcelona, die door zelf techprojecten op te starten, proberen de macht uit de handen van zulke bedrijven te halen. Hoewel hij niet denkt dat het gaat helpen. 'Data is macht, en Facebook en Google hebben inmiddels zulke bergen ervan dat enige concurrentie bij voorbaat kansloos is', aldus Morozov.

Images credit: Impakt Festival, Pieter Kers