Leestip: biografie toont Eise Eisinga als man van zijn tijd

Behalve planetariumbouwer was Eise Eisinga wolkammer, rekenwonder en politicus in een roerige tijd, zo laat Sandra Langereis zien in een nieuwe, overtuigende biografie.

Niet veel levensbeschrijvingen beginnen in januari van het jaar 1. Machineman doet dat wel en historicus en biograaf Sandra Langereis zet daarmee direct de toon. Eise Eisinga is een man van zijn tijd.

Dat jaar 1 kennen wij als 1795. Na de Bataafse Revolutie begonnen de Nederlandse patriotten met een schone lei, waarin de adellijke macht werd gekortwiekt om tot een rechtvaardiger samenleving te komen. 

Rekenwerk

De in Dronrijp geboren wolkammer Eise Eisinga (1744-1828), die als overtuigd patriot jaren in ballingschap en in gevangenschap had doorgebracht, kon eindelijk terug naar zijn geliefde gezin en naar het meesterwerk dat hij in 1781 na zeven jaar werk had voltooid: het zeer nauwgezet uit hout opgetimmerde planetarium in de woonkamer van zijn wolkammershuisje in Franeker.

Natuurlijk gaat Langereis uitgebreid in op die jaren waarin Eisinga het planetarium tot stand bracht. Afgezien van het fijne houtsnijwerk en het inpassen van talloze bewegende onderdelen in een zeer nauwe ruimte boven het plafond, komt ook het rekenwerk uitgebreid aan bod. Als zoon van een wolkammer was de universiteit voor Eise onbereikbaar – hij moest meedraaien in de werkplaats van zijn vader. 

Omdat de zaken goed liepen en de vader veel van het verdiende geld besteedde aan extra scholing voor Eise, kon die toch goed rekenonderwijs volgen. Latere, hooggeleerde bezoekers van het planetarium stonden steevast versteld: hoe had Eisinga de omloopbanen zo exact kunnen berekenen, zonder enige weet te hebben van allee in academische kringen bekende rekenformules?

Na nieuwe politieke omwentelingen zou patriot Eisinga uiteindelijk zelfs koning Willem I ontvangen. De vorst bewonderde ‘de binnendeelen van ’t Raderwerk, kruipende in de enige en bekrompene ruimte om de Raderen van oneigale beweegingen van de Maan te beschouwen’, zo schreef de ‘machineman’ na afloop.

Foto boven: Erik Zachte, CC BY-SA 4.0