Flink wat Nederlanders weten te weinig van de kunstmatige intelligentie die online bepaalt wat hun zoekresultaten zijn of welke nieuwsberichten ze voorgeschoteld krijgen. Ook de enorme milieu-impact van hun elektronische apparaten is bij veel mensen onbekend. Dat blijkt uit onderzoek van de Universiteit van Amsterdam.

 

Het onderzoek is uitgevoerd door de communicatiewetenschappers Dian de Vries, Jessica Piotrowski en Claes de Vreese. Zij lieten zo’n 1500 mensen tussen de 10 en 93 jaar oud een uitgebreide vragenlijst invullen over hun digitale kennis en vaardigheden en over hun online gedrag.

Ze bundelden de antwoorden in negen categorieën, met namen als ‘Online gezondheid en welzijn’ en ‘Kritische informatievaardigheden’. Daaruit komt een aantal opvallende zaken naar voren die de onderzoekers verrasten.
 

Geen idee van online gebruik van AI

De eerste gaat over kunstmatige – of artificiële – intelligentie (AI), een techniek die inmiddels overal op het internet wordt gebruikt. AI-algoritmen zorgen er bijvoorbeeld voor dat de nieuwsberichten en advertenties die je op Google en andere websites krijgt te zien, afhangen van je persoonlijke voorkeuren of je eerdere leesgedrag.

Zo’n 42 procent van de Nederlanders heeft hier echter geen idee van. ‘We hebben gemerkt dat deze groep én niet weet wat AI überhaupt is én dat ze niet weet dát het online gebruikt wordt’, zegt onderzoeker Dian de Vries. ‘Dat zo’n grote groep hier onwetend over is, had ik niet verwacht.’
 

De verschillende digitale vaardigheden afgezet tegen leeftijd. Bron: Resultaten Onderzoek Digitale Competenties (DIGCOM), mei 2022, De Vries / Piotrowski / De Vreese


Lastig de smartphone weg te leggen

Een ander opvallend resultaat van het onderzoek aan de UvA komt van jongeren. Die zijn weliswaar handiger met smartphones, tablets en computers dan ouderen, maar ze hebben weer meer moeite om zo’n apparaat weg te leggen.

‘Zij vinden het lastiger om een pauze te nemen, zelfs als ze dat willen. Hier moeten we als maatschappij wel iets mee, zeker in deze tijden met zoveel gevallen van burn-out. Het lijkt ons cruciaal om de jeugd van jongs af aan te leren gezond om te gaan met hun digitale apparaten’, aldus De Vries.
 

Geen besef van kostbare materialen in afgedankte spullen

Wat dwars door alle leeftijdscategorieën heen opvalt, is dat veel Nederlanders maar weinig weten over de milieu-impact van hun apparaten. Men beseft niet dat er kostbare materialen in hun afgedankte spullen zitten en velen weten ook niet hoe ze een smartphone of laptop fatsoenlijk kunnen recyclen. ‘Ik merk dat bij mezelf ook. Bij mij liggen er ook oude telefoons in een la’, zegt De Vries.

 

Doel van het onderzoek

‘We willen graag weten hoe het staat met de digitale kennis en vaardigheden van de Nederlanders, want als je dat weet dan kun je extra onderwijs of oefening aanbieden’, zegt De Vries. Volgens haar is er al behoorlijk wat aanbod waarmee mensen bijvoorbeeld hun (online) media-wijsheid kunnen vergroten, maar niet altijd is duidelijk of dit soort onderwijs en voorlichting aansluit bij de behoefte van mensen.
 

Online tool

‘Daarom willen we onze vragenlijst omvormen tot een online tool waarmee mensen zelf inzicht kunnen krijgen in hun digitale kennis en vaardigheden en een advies kunnen krijgen over waar ze nog aan kunnen werken’, vertelt De Vries.

‘Ook zouden we graag zien dat jaarlijks een representatieve groep mensen bevraagd wordt met de ontwikkelde vragenlijst. Zo hopen we te kunnen zien hoe de digitale competenties van Nederlanders zich over tijd ontwikkelen en of bepaalde soorten onderwijs of voorlichting effect hebben.’


 

Voldoende data verzamelen

Deze resultaten zijn afkomstig van vijftienhonderd deelnemers aan het onderzoek. Op dit moment loopt een vervolg, waarbij nog drieduizend mensen uit heel Nederland, uit alle lagen van de bevolking en uit alle leeftijdsgroepen, de enquête invullen. ‘Dat is nodig om voldoende data te verzamelen om ook per deelgroep uitspraken te kunnen doen’, zegt De Vries.


Foto's Shutterstock