ABBA Voyage: de techniek achter een virtuele comeback

Na veertig jaar treedt de legendarische popgroep ABBA weer op, zij het in de vorm van holografisch geprojecteerde avatars. De ontwikkeling van holografische ‘belevingen’ bereikt steeds grotere hoogten, bewijst Vision2Watch met levensechte 3D-projecties.

Al maanden tellen de fans van ABBA de dagen af, maar binnenkort is het eindelijk zo ver. Op 27 mei begint de Zweedse band aan een nieuwe concertreeks en staan Anni-Frid, Agnetha, Benny en Björn voor het eerst sinds veertig jaar weer samen op een podium.

Dat wil zeggen: de digitale kopieën van Anni-Frid, Agnetha, Benny en Björn, in de gedaante van hun jongere versies. Holografische projecties van de bandleden nemen het optreden voor hun rekening. Zelf kunnen ze zich die dag desgewenst gewoon onder het publiek mengen.

Hiermee sluit ABBA aan bij een trend die al een tijd gaande is, namelijk het gebruik van holografische projecties of illusies om mensen ergens als bewegende beelden te laten opduiken. Dat kunnen bandleden zijn die zelf niet op het podium willen staan – of dat niet meer kunnen omdat ze al zijn overleden – maar ook modellen die kleding presenteren op een beurs of overledenen die een laatste woord richten tot hun nabestaanden. Welke techniek men voor zo’n projectie gebruikt, hangt van de situatie af.

Veertig jaar jonger

Dat de groepsleden van ABBA niet zelf op het podium gaan staan, is niet omdat ze zich daar te oud voor vinden, al zijn ze de zeventig ruim gepasseerd. Agnetha en Frida hebben geen zin meer in de aandacht, vertelden ze in september 2021 op de persconferentie waarin ze de concertreeks aankondigden.

Toch koos de band ervoor zich niet als zichzelf maar als ruim veertig jaar jongere avatars (ABBAtars) te laten projecteren. Hiervoor nam ABBA het bedrijf Industrial Light & Magic (ILM) in de arm, dat eerder de speciale effecten in filmreeksen als Star Wars, Harry Potter, Jurassic Park en Star Trek verzorgde. ILM maakte ook Robert de Niro al eens jaren jonger via digitale animaties voor de film The Irishman die uitkwam in 2019.

En nu is ABBA dus aan de beurt. Eerst traden de artiesten zelf op in een studio, terwijl ze speciale kleding droegen die was volgeplakt met markeringen. Rond de 160 camera’s volgden hun bewegingen en scanden hun gezichtsuitdrukkingen.

Motion capture

De opnamen duurden vijf weken. Omdat elke markering een vast punt op het lichaam is, kunnen de bewegingen ervan worden omgezet naar animaties. Motion capture heet deze techniek, waarmee men een willekeurig digitaal poppetje op exact dezelfde manier kan laten bewegen als de levende persoon die het voorbeeld gaf. Als ook de gezichtsuitdrukking wordt meegenomen bij zo’n animatie, zoals bij ABBA het geval is, spreekt men van performance capture.

Het bekendste wezen dat op deze manier tot leven is gewekt, is waarschijnlijk Gollem in de filmreeks The Lord of the Rings (2001-2003). De bandleden van ABBA kozen voor lieftalliger avatars, namelijk hun eigen beeltenis uit het jaar 1979. De ABBAtars werden door speciale software samengesteld door de benodigde eigenschappen uit een grote collectie oude foto’s samen te smelten.

Holografische beleving

Over de manier waarop het publiek de resulterende animatiefilm van het concert uiteindelijk te zien krijgt, is de crew van ABBA minder duidelijk. ‘Een wervelende licht- en geluidshow! Alsof ze zelf op het podium staan!’ Veel meer dan dat laten ze niet los.

Bij het audiovisueel bedrijf Vision2Watch in Rijswijk hebben ze er wel ideeën over. ‘Men heeft het bij dit soort shows vaak over hologrammen, maar dat zijn het eigenlijk niet. Het gaat om een holografische beleving’, vertelt projectmanager Esmée van Zanten. Dat betekent dat het om tweedimensionale projecties gaat, die mensen het idee geven naar driedimensionale beelden te kijken.

Pepper's ghost

De techniek is een afgeleide van een al tweehonderd jaar oude truc om de illusie van een geestverschijning op te roepen: de Pepper’s ghost – vernoemd naar de Londense hoogleraar scheikunde John Henry Pepper die hier in 1862 voor het eerst een goed bruikbare versie van maakte.

Hierbij stond een spiegelend stuk glas op het toneel, onder een hoek van 45 graden gekanteld naar het publiek. In een ruimte in de vloer daaronder, buiten het gezichtsveld van het de toeschouwers, bevond zich de acteur die in beeld moest worden gebracht. Het stuk glas spiegelde deze persoon richting het publiek, die de weerspiegeling waarnam als een beeld dat zich áchter het glas bevond. Het is vergelijkbaar met de weerspiegeling in de voorruit van een auto van iets dat op het dashboard ligt, legt Vision2Watch uit op zijn website.

De moderne versie van holografisch projecteren is in wezen hetzelfde, al is de acteur vervangen door een film, en het glas door een transparante folie. In 2012 verscheen de artiest 2Pac tijdens het muziekfestival Coachella op deze manier aan het publiek, en in 2014 voorzag Michael Jackson als Pepper’s ghost een postuum verschenen nummer zelf van zijn karakteristieke moonwalk.

Voyage

Het lijkt erop dat ook ABBA met dergelijke holografische projecties gaat werken. In plaats van op tournee te gaan, liet de band in het Queen Elisabeth Olympic Park in Londen een speciale ABBA-arena bouwen waar alle concerten plaatsvinden.

Daar kunnen drieduizend toeschouwers in. Voyage heet de voorstelling, net als de nieuwe plaat die ABBA eind vorig jaar uitbracht.

Holobox

Zelf is Vision2Watch inmiddels op een andere manier van holografische belevingen overgestapt, vertelt van Zanten. Met enige trots laat ze de HEREweHOLO-box zien die in het bedrijfspand staat. Het ding heeft iets weg van een reusachtige koelkast met een glazen deur. Het is echter geen deur maar een touchscreen, blijkt als Van Zanten de box aanzet en er pictogrammen verschijnen.

Na een beetje klikken duikt er een dame in een felgroene jurk op in de box. Voor wie niet ál te dichtbij staat ziet het er inderdaad uit als een levensechte, driedimensionale verschijning. Op korte afstand is echter te zien dat het een tweedimensionaal filmpje, is dat wordt afgespeeld op de glasplaat.

Elke week technieknieuws in je inbox? Abonneer je dan gratis op onze nieuwsbrief.

Schaduwspel en lichtval

De truc zit in dit geval in het schaduwspel en de lichtval, zegt Van Zanten. Veel meer wil ze er niet over kwijt, maar wie goed kijkt ziet dat het vooral te maken heeft met het exacte samenvallen van de hoeken die de schaduw van het gefilmde meisje maakt met de hoeken van de box.

De holobox werkt dan ook alleen voor filmpjes die in de speciale HEREweHOLO-studio zijn gemaakt – waar de achtergrond wit is en de belichting zo is afgesteld dat de schaduwen precies goed vallen.

‘Het grote voordeel is dat je zo’n box overal kunt neerzetten waar je wil’, zegt Van Zanten. ‘Je bent niet afhankelijk van een bouwwerk van camera’s en schermen. En je kunt de filmpjes larderen met leuke effecten en animaties.’ De holobox wordt dan ook gebruikt op vakbeurzen en bij conferenties, en in kleiner formaat ook wel in etalages en winkels – vooral voor het verrassingseffect.

Een enkele keer verhuurt het bedrijf de box voor uitvaarten. ‘Sommige mensen vinden het fijn om hun familie, vrienden en kennisen nog een laatste boodschap mee te geven’, zegt Van Zanten.

Auditie op afstand

Voor de levenden heeft de HEREweHOLO-box ook nog de mogelijkheid tot een live-verbinding. ‘Iemand kan in Amerika een liedje zingen terwijl dat in een rechtopstaande doos in Rijswijk te zien is’, vertelt Van Zanten. De talentenjacht We Want More van SBS6 gebruikte de holobox om kandidaten op afstand auditie te laten doen.

Voor een optreden als dat van ABBA lijkt die benadering echter minder geschikt. Niet alleen omdat een concert geven in een uit de kluiten gewassen koelkast wat krap is, maar ook omdat er dan geen tijd is om tussen de opname en de uitzending nog even een snelle verjongingskuur te doen.