De kinderboekenweekstaat in het teken van wetenschap en techniek. Programmeren is daar een belangrijk deel van, en er komen veel boeken langs waarmee jongeren makkelijk computertaal leren. In de Ingenieur verscheen al eerder een verhaal over Scratch, een intuitieve programmeertaal voor iedereen.

Al in de kleuterklas beginnen met leren programmeren, dat kan met de nieuwe gratis app ScratchJr. Met eigen tekeningen, geluiden, foto’s en geinige figuurtjes kunnen jonge kinderen hun eigen interactieve animaties maken. Ondertussen is grote broer Scratch wereldwijd aan een opmars bezig met meer dan vier miljoen gebruikers, onder wie zelfs Harvard-studenten.

Een laag instapniveau, een grote variëteit aan mogelijkheden en een hoog plafond. Dat is de kracht van kinderprogrammeertaal Scratch, die werkt met blokjes code die makkelijk aan elkaar zijn te klikken. Met de introductie van de gratis app ScratchJr is het instapniveau verder omlaag gegaan tot adviesleeftijd vijf tot zeven jaar. Inmiddels heeft de webbased versie van Scratch, door het Massachusetts Institute of Technology (MIT) ontwikkeld voor kinderen van acht tot zestien jaar, wereldwijd vier miljoen geregistreerde gebruikers. Elke maand zijn er zo’n tweehonderdduizend gebruikers die een of meer projecten online zetten en zo met andere Scratch-liefhebbers delen.

Tot verbazing van de ontwikkelaars hebben ook ervaren programmeurs zich op Scratch gestort en complexe spellen gebouwd met deze kinderprogrammeertaal, waaronder geslaagde varianten van de populaire spellen Super Mario en Minecraft. Zelfs de Harvard University gebruikt Scratch: tijdens een introductiecursus Informatica maken studenten er de eerste week eenvoudige computerspelletjes of animaties mee om hen snel kennis te laten maken met een flink aantal basisideeën uit de informatica. Ze kunnen dan in een week software schrijven die het bekijken of spelen waard zijn, iets wat hen in C of Java waarschijnlijk pas na een of meer semesters ‘ploeteren’ zou lukken.

Dat laatste motiveerde de Amerikaanse ontwikkelaars op het MIT en de Tufts University om Scratch te maken: kinderen moet je niet demotiveren met compileren en het opsporen van syntaxfouten, zoals een ontbrekende puntkomma. Snel resultaat boeken is een must om hun interesse in programmeren te wekken. Kinderen kunnen met de programmeertalen Scratch en ScratchJr spelenderwijs leren door hun programma in kleine stapjes uit te breiden en tussendoor steeds even te testen of het werkt.

Tekstballon

Het gaat als volgt. Kies de figuurtjes uit die je leuk vindt: een vrolijke kat, een gek paars monstertje en/of een poppetje in een vliegtuig. Selecteer een van de mooi getekende achtergronden, een eigen foto of ga zelf met het tekenprogramma aan de slag dat kromme lijntjes net iets rechter maakt, waardoor kindertekeningen er snel een beetje stoerder uit zien. En dan kan het programmeren in ScratchJr beginnen. Voor de allerjongsten zijn dat mooi ogende animaties, verhaaltjes met maximaal vier verschillende achtergronden waarin jonge kinderen hun fantasie goed kwijt kunnen.

Wie met ScratchJr een soort minifilmpje wil maken, zet achter elk gekozen figuurtje een rijtje eenvoudig aan elkaar te klikken icoontjes om de computer te vertellen wat dat figuurtje moet gaan doen. Een stukje lopen, springen, groter of kleiner worden, tussendoor even wachten, iets zeggen via een tekstballon of een zelf ingesproken stukje tekst? Het kan allemaal.

De juniorversie van Scratch biedt de kans om heel simpel te beginnen met één figuurtje die een paar dingen doet. Meerdere figuurtjes vervolgens iets tegelijkertijd laten doen, wordt gemakkelijk gemaakt doordat elk figuur zijn eigen ‘code’ heeft – dat houdt het overzichtelijk. In iets ingewikkeldere animaties kunnen figuurtjes ook op elkaar reageren als ze op het scherm botsen of als hun code een signaal (via een icoontje met een envelopje erop) naar een ander figuurtje stuurt, bijvoorbeeld om een raket pas de lucht in te laten gaan als de kat klaar is met aftellen van drie naar nul. Verder biedt de app de mogelijkheid de zelf ‘geschreven’ code te laten starten via het aanraakscherm van de iPad. Later dit jaar komt er ook een Android-versie beschikbaar; de introductie van de internetversie van ScratchJr staat voor 2015 gepland.

Lego

Iets oudere kinderen zullen snel tegen de grenzen van de juniorversie aanlopen. Maar dat is geen probleem, want grote broer Scratch biedt een enorm pallet aan mogelijkheden om zelf eigen animaties en computerspelletjes te maken, van heel eenvoudig tot zeer complex.

Een doolhofje of een racebaan is met op internet verkrijgbare instructies voor beginners al snel in elkaar te zetten: een achtergrondje tekenen, de blokjes met de juiste kleur en de juiste code bij elkaar zoeken en aan elkaar plakken. Visuele geheugensteuntjes helpen de gebruikers op weg: aan de vorm van de blokken kun je zien wat er wel en niet in elkaar past. Ook hier heeft elk figuurtje, sprite genoemd, zijn eigen code, waardoor gemakkelijk meerdere scripts tegelijk zijn te draaien.

Waar ScratchJr alleen een herhaalblok heeft, biedt grote broer Scratch ook de mogelijkheid met variabelen, arrays en als-dan-constructies te werken. Daarnaast kan Scratch communiceren met de motors en sensoren van Lego WeDo. Scratch en de keyboardvervanger Makey Makey gaan ook goed samen. Een beetje googelen levert een keur aan verrassende mogelijkheden, van een gaspedaal van karton tot een bananenpiano. (door Martine Segers)