Lang leek het erop dat computers te dom waren om echt zelf creatief te worden, maar daar is wiskundige Marcus du Sautoy niet meer zo zeker van. Hij schreef er het boek ‘De code van creativiteit. Hoe AI leert schrijven, schilderen en denken’ over, dat 15 september verschijnt.

Het is lang geleden dat een populairwetenschappelijk boek mij zo bij de lurven greep als De code van creativiteit van Marcus du Sautoy deed (vorig jaar verschenen in het Engels als The Creativity Code). Dat ik het maar moeilijk kon wegleggen heeft vast en zeker met mijn belangstelling voor het onderwerp – wiskunde, algoritmen en kunstmatige intelligentie – te maken, maar de schrijfstijl van de auteur doet ook een hoop. En dat is dus ook een verkapt compliment aan de vertaler.

Het boek is een ontdekkingstocht langs schakende en Go-spelende computers, obscure wiskundigen en bekende klassieke componisten. Du Sautoy, gevierd wiskundige en wetenschapspopularisator te Oxford, is daarbij een prettige reisleider. Zijn schrijfstijl is vloeiend, goed te volgen en het boek is doorspekt met anekdotes, leuke feitjes en eerlijke bekentenissen.
 

Crisis

De belangrijkste van die bekentenissen is het feit dat de computer bij hem een existentiële crisis heeft veroorzaakt. Du Sautoy is bang dat de computer het beroep van wiskundige op termijn overbodig zal maken.

Lang dacht Du Sautoy dat het zo’n vaart niet zou lopen. Ja, computers werden eind vorige eeuw wel steeds beter, maar het bleven uiteindelijk toch maar domme apparaten die stapsgewijs een lijstje met opdrachten afwerken. Je kon er niet méér uithalen dan je erin had gestopt.
 

Deep Blue

Het eerste rimpeltje in de vijver kwam met de schaakcomputer die wereldkampioen Garri Kasparov in 1997 versloeg. Maar ook Deep Blue was nog een computer die domweg zoveel mogelijk scenario’s doorrekende. De echte doorbraak kwam een paar jaar geleden, beschrijft Du Sautoy. Toen ging een computer van Google Deepmind de strijd aan met ’s werelds beste speler van het ingewikkelde spel Go.

Dit is een heel ander spel dan schaken, want ‘het spel lijkt ingewikkelder te worden naarmate er meer stenen op het bod liggen’, schrijft Du Sautoy in zijn boek. ‘Bij schaken wordt het eenvoudiger naarmate de stukken geleidelijk van het bord verdwijnen.’ Lang dachten wetenschappers dan ook dat een computer nooit Go zou kunnen spelen.
 

Leren van fouten

Maar toen werden machine learning en kunstmatige intelligentie volwassen, een ommekeer. Computers waren niet langer domme apparaten die lijstjes afwerkten, er werden algoritmen bedacht waarmee computers voortaan konden leren van hun fouten. De neurale netwerken die dit voor elkaar kregen, waren in 2016 zo goed geworden dat Google Deepmind het aandurfde om wereldkampioen Lee Sedol uit te dagen.

Het resultaat was wereldnieuws, maar dit boek is alleen al de moeite waard vanwege de manier waarop Du Sautoy zijn eigen ongeloof beschrijft over de onverwachte nederlaag van de Zuid-Koreaan, die overigens eind vorig jaar gedesillusioneerd stopte als professioneel Go-speler.

Deze overwinning is zo bijzonder omdat de Go-spelende computer een vorm van creativiteit liet zien. Tijdens één van de partijen plaatste hij bijvoorbeeld een zet die een mens nooit had gedaan. Met dit soort anekdotes maakt Du Sautoy aannemelijk dat computers over niet al te lange tijd ook de creativiteit van topwiskundigen zullen evenaren of overtreffen.

 

 

Patroonherkenning

Want nieuwe dingen scheppen, dat kunnen algoritmen en computers al. Beroemd is het werk aan patroonherkenning van – opnieuw – Google, waarbij dierenkoppen opdoemen in willekeurige plaatjes. Dan is er het Nederlandse project, waarbij een computer honderden echte Rembrandts bestudeerde en op basis daarvan er zelf een creëerde. En niet te vergeten het componeren van muziek, ook dat kunnen computers tegenwoordig.

Du Sautoy beschrijft hoe hij op een ochtend zat te werken en op de radio een stuk van Bach hoorde. ‘Toen het was afgelopen, kwam de verrassing: de presentator vertelde dat het stuk door een algoritme was gemaakt. Wat ik vooral schokkend vond, was het feit dat ik tijdens het luisteren naar dat korte stukje muziek ontroerd was door wat ik hoorde. Kon een stukje code dat echt klaarspelen?’
 

Woensdag 16 september geeft Du Sautoy een lezing aan de Technische Universiteit Eindhoven, die ook online te volgen is. Meer informatie bij Studium Generale van de TU/e.
 

Boek

De code van creativiteit.
Hoe AI leert schrijven, schilderen en denken
Marcus du Sautoy | 318 Blz. | € 24,95

 

Openingsfoto: in 2012 presenteerde het Duitse Fraunhofer-Institut een robot die portretten schilderde. Echte creativiteit was dit nog niet, maar het waren vroege stapjes van computers en robots op het gebied van de kunst.