Deze week opent bioscoopketen Pathe twee zalen met de zogenoemde 4DX-technologie. De stoelen bewegen, ventilators bootsen regenstormen na en er valt sneeuw en regen uit de lucht. Het bioscoopconcern hoopt met de nieuwe techniek, die een paar miljoen euro kost, meer bezoekers te trekken. 

Op het eerste oog lijkt de nieuwe 4DX-zaal verdacht normaal. Rijen stoelen in een enorme biosscoopzaal, leuk voor een avondje vermaak met popcorn. Tot je ziet dat de stoelen aan de onderkant een rubberen hoes hebben. En als de film eenmaal begint, gaat de stoel woest bewegen. Links, rechts, naar voren. De zetel trilt en van de stoel voor je spuit er nevelig water in je gezicht tijdens de trailer voor avonturenfilm Jumanji. Dit is, als het aan Pathe ligt, de toekomst van de film. Door beeld en geluid te combineren met beweging, geur en wind en regen krijgen bezoekers een ‘beleving’ die ze nog meer in de film trekt. 

 

Succes in Korea

Het 4DX-idee komt uit Korea, waar het bedrijf CJ (een entertainmentgigant in het Aziatische land) al sinds 2009 bezig is met de ontwikkeling. In het thuisland was Avatar, de film van James Cameron over blauwe natuurminnende aliens, de doorbraak voor de techniek. ‘Wekenlang kon je geen kaartjes krijgen; de 4DX-zalen waren constant uitverkocht’, vertelt Theodore Kim van CJ. Vanaf dat moment verkopen ze het concept aan het buitenland. Nederland is het 51e land waar 4DX bestaat, Belgie en Spanje volgen binnenkort. 

Waarom het zo’n succes is? Kim denkt dat de extra dimensie het de moeite waard maakt om naar de film te gaan. Pathe denkt dat de tijd nu rijp is voor de techniek in Nederland. Kim: ‘Er komen nu zoveel films uit die verrijkt kunnen worden door 4DX.’ Want voor de filmmakers is het nog niet makkelijk om bewegende stoelen en waterdamp te laten passen bij een film. ‘Het vereist een hoop creativiteit’, vertelt Kim. ‘Je moet zorgen dat elke beweging in een honderdste seconde bij de gebeurtenis in de film past. Anders leidt het alleen maar af.’

Dus heeft CJ een divisie in LA, nabij Hollywood, waar het bedrijf samen met producers kijkt wat er voor een film mogelijk is. Samen maken ze een plan voor de bewegingen, dat vervolgens als regels programmeercode naar de stoelen in de zaal gaat. 

 

Gewichtloosheid in je stoel

In Rotterdam en Amsterdam kunnen bezoekers eind deze week zelf ervaren wat 4DX voorstelt. Een preview waarin elk aspect langskwam geeft een onrustige indruk: de stoel hobbelt heen en weer terwijl hij zich suf trilt, lampen flitsen in het rond en er is nog meer herrie dan in de gemiddelde trailer. Een gewone film zal niet zoveel actie hebben; Kim noemt een voorbeeld bij de film Gravity, waar de stoel langzaam heen en weer schommelt om het gevoel van gewichtloosheid na te bootsen. Ondertussen bootst de trilling in de stoel de hartslag van hoofdpersoon Sandra Bullock na, om de spanning voelbaar te maken. 

 

Beeld uit de 4DX-promo, die laat zien wat de nieuwe bioscoopzaal allemaal kan.

Een kaartje kost vijf euro extra, waarmee de aanzienlijke kosten van de verbouwing terugverdiend moeten worden. De zaal vereiste namelijk een grote verbouwing. ‘We hebben de hele zaal gestript, en onder andere een nieuwe tribune ingebouwd. Van hout én staal, in plaats van enkel hout. Om het grote gewicht en de sterke krachten die op het podium komen te staan bij beweging te weerstaan’, vertelt Robbie van Sleeuwen, die namens Pathe de renovatie overzag. ‘Alle apparatuur, inclusief de stoelen, kwam uit Korea overgevlogen. Wij hebben die hier geïnstalleerd.’

De verbouwing zorgt dat er minder stoelen in de zaal passen dan voorheen; in Pathe de Kuip in Rotterdam ging het van ongeveer 200 stoelen naar iets meer dan 150. ‘Elke bewegende set bestaat uit vier stoelen, maar om de beweging naar links en rechts mogelijk te maken moet je wat ruimte houden tussen de sets. Vandaar het verlies’, aldus van Sleeuwen. 

 

Kunstmatige marmelade

De vreemdste toevoeging van 4DX is misschien wel de geur, die via de rugleuning van de stoel voor je je neus binnenkomt. Het apparaat dat de geuren mengt kan wel duizend verschillende geuren nabootsen, maar het heeft iets onwerkelijks en komt niet helemaal overeen met wat je op het scherm ziet. Een broodje marmelade ruikt toch meer naar een sinaasappellolly, met een wat harde kunstmatige geur. 

In Pathe De Kuip is de 4DX-zaal onderdeel van een grootschalige renovatie. Aan de andere kant van de bios is nu ook een Dolby-zaal. Die mikt op de ultieme beeldkwaliteit voor de kijker: twee laserprojectoren zorgen voor haarscherp beeld, een trillend scherm haalt eventuele onscherpheid door de trilling van de projector weg door ‘tegentrillingen’. De zaal is zo zwart mogelijk en heeft bijna honderd speakers voor zeer fijnmazige surrondsound. Die techniek is echter niet uniek in Pathe: twee andere bioscopen in Nederland hebben al zo’n ‘zwarte cocon’, zoals van Sleeuwen het noemt. 

 

De Dolby Cinema-zaal is zo donker mogelijk. Op de muren links en rechts zijn bijna honderd speakers onzichtbaar weggewerkt.

 

Nog drie zalen

Nieuwe techniek geldt sinds de komst van innovaties als IMAX (scherm met ander formaat en hoger beeld) en 3D als een goede bron van inkomsten voor bioscopen. Bezoekers betalen blijkbaar graag iets extra’s voor een andere ervaring. Of dat voor 4DX ook zo zal zijn moet de tijd leren. Wel laat Pathe weten dat er, afhankelijk van de prestaties in Amsterdam en Rotterdam, al plannen zijn voor drie extra 4DX-zalen. De Nederlandse tak van het bedrijf kijkt de kunst af van een Pathe-bioscoop in Parijs waar de techniek al langer gebruikt wordt.