Verschillende gemeenten gebruiken een algoritme om bijstandsfraude te voorspellen. In de voorspelde top 10 van de fraudegevallen leidt dat bij 2 à 5 tot sancties.

Read this article in English

Dagblad NRC maakte het gebruik van algoritmen om bijstandsfraude op te sporen vandaag bekend. Het algoritme is ontwikkeld door Totta Data Lab. ‘Het idee achter het algoritme is dat we er fraudegevallen mee weten op te sporen die bij de reguliere controle niet worden gezien,’ vertelt Jesse Luk, één van de oprichters van het Lab.

Het op deep learning gebaseerde algoritme traint zichzelf met een uitgebreide database met persoonsgegevens van burgers. ‘We gebruiken voor de training oude fraudegevallen.’ Om te voorkomen dat het algoritme alleen naar fraudepatronen in het verleden kijkt en moderne patronen niet zou opmerken, signaleert het algoritme ook uitkeringssituaties die heel erg afwijken van het gemiddelde, bekende geval. ‘Blijkt zo'n afwijking vervolgens inderdaad een geval van fraude te zijn, dan leert het algoritme daar ook weer van.’


Geoorloofde persoonsgegevens

Na training kan het algoritme in actie komen. Daarvoor bekijkt het naar de inkomens- en gezinssituatie van mensen die nu bijstand ontvangen. ‘We gebruiken daarvoor de gegevens die het reguliere fraudeonderzoek ook mag gebruiken, zoals van de belasting, de Rijksdienst voor het Wegverkeer, het kadaster, en informatie over over de gezinssamenstelling en het uitkeringsverleden.‘ Het algoritme is zo in staat om bij bepaalde combinaties van gegevens aan te geven bij wie er een verhoogde kans is op bijstandsfraude. ‘Een bekend voorbeeld is de aanschaf van een auto, die, voor welk laag bedrag ook, meetelt als vermogen, maar niet is opgegeven.’

Het algoritme is nu een jaar in gebruik. Is er al resultaat? ‘Gemeenten kijken alleen naar de top tien van de meest zware fraudegevallen die het algoritme aanwijst. Ze beperken zich daartoe, want fraudeonderzoek is erg arbeidsintensief.' In 20% tot 50% van de gevallen uit de top 10 blijkt er inderdaad sprake van fraude. ‘Met onze methode brengen we dus zaken aan het licht die het reguliere onderzoek niet heeft gezien.’ Sociaal-rechercheurs werken u met vergelijking van databestanden of op basis van tips.

Het algoritme heeft ook een omgekeerde werking: het elimineert mogelijke fraudezaken. ‘Gemeenten krijgen vaak van die tips van buren of politie over vermoedens van fraude. Het algoritme helpt daarin een schifting te maken, zodat alleen de ‘zwaardere’ gevallen worden nagetrokken.’


Algoritme kort uitkering niet

De gang van zaken maakt duidelijk dat het algoritme nooit beslist over de hoogte van de uitkering. ‘Dat mag wettelijk niet, en ik zou het ook heel ongewenst vinden bij dit soort gevoelige onderwerpen. Het algoritme is een soort tipgever, het proces dat daarop volgt moet heel zorgvuldig zijn ingericht.’ Dat proces houdt in dat sociaal rechercheurs fraude daadwerkelijk moeten vaststellen, voordat er sprake kan zin van sancties.

Totta Data Lab heeft ooit eens een soortgelijk algoritme ontwikkeld voor mensen in de schuldhulpverlening. 'We konden redelijk goed voorspellen bij wie de kans groot is om met succes uit de schulden te komen, en wie daar toch weer in terug zal vallen. Voor de begeleiding van schuldenaars was dit nuttige informatie.’ Dat het algoritme niet in de praktijk is gebruikt heeft volgens Luk te maken met de lange termijnen waar schuldhulpverlening mee heeft te maken. ‘Een schuldtraject duurt al gauw vier tot vijf jaar, daar was het advies van ons algoritme moeilijk bij in te passen.’ Schuldhulpverlening is namelijk een moeizaam, niet altijd even gestructureerd traject, van daar. Fraude-onderzoek van de bijstand neemt daarentegen hooguit zo’n drie maanden in beslag.

 

Bijstandsgerechtigden helpen

De aanpak Totta Data Lab leent zich ook voor andere toepassingen, bijvoorbeeld het opsporen van mensen die in principe wel in aanmerking komen voor bijzondere bijstand, maar daar in de praktijk geen gebruik van maken vanwege onwetendheid of twijfel over het nut van aanvragen. Kunstmatige intelligentie wordt zo ingezet om bijstandsgerechtigden te helpen. ‘Het verzoek om daarvoor een algoritme te ontwikkelen hebben we tot nu toe niet gehad, maar het hoort zeker tot de mogelijkheden.’