Friedrich Jüngers De perfectie van de techniek is na meer dan 75 jaar eindelijk in vertaling verschenen. Het visionaire werk blijkt nog niets aan actualiteitswaarde te hebben ingeboet.
Luchtwassers en koeien-wc’s: daarmee zouden we de stikstofcrisis wel even oplossen. Luchtwassers reinigen de lucht die de stal verlaat en voorkomen zo dat ammoniak en fijnstof ontsnappen. Die toiletten houden urine en ontlasting van vee gescheiden, wat de helft aan stikstofuitstoot scheelt.
Het klonk zo veelbelovend en de minister zette vast 172 miljoen euro apart: subsidie voor boeren die met deze technologische wondermiddelen hun stikstofuitstoot wilden beperken. Maar het liep uit op een domper.
Dit voorjaar bleken de luchtwassers slechts half zo effectief als voorgespiegeld, maar ze hadden intussen wel tot een schaalvergroting in de intensieve veeteelt geleid. De hightech toiletten bleken ook al geen wondermiddel. Hoe krijgen je koeien trouwens zindelijk?
Technologisch medicijn
De Duitse denker en dichter Friedrich Jünger zou in onze technocentrische aanpak van het stikstofdossier vast zijn gelijk bevestigd hebben gezien. Na het lezen van De perfectie van de techniek is het lastig om niet bij allerlei maatschappelijke onderwerpen zijn kritische stem in het achterhoofd te horen.
We verwachten immers zo vaak dat voortschrijdende technologisering de grote problemen wel even oplost voor ons. Geconfronteerd met dergelijke vraagstukken (of ze zoals ‘stikstof’ nu van ecologische aard zijn of niet), gaan we als eerste reflex steevast op zoek naar een technologisch medicijn, ook al heeft dat bijwerkingen die op den duur misschien wel juist tot een verslechtering leiden.
Dit blinde vertrouwen in de techniek werkt roofbouw op de planeet in de hand. Door de alomtegenwoordigheid van machines raakt zelfs ons menszijn in het geding, stelt de jongere broer van de bekendere schrijver Ernst Jünger.
Of het nu gaat om het verdwijnen van diersoorten, het kappen van oerwouden, of ‘de exploitatie van de menselijke geest zelf in het surveillance-kapitalisme waarin de digitale revolutie is uitgemond’: de ‘schaduwzijden van de modernisering’ in haar economisch-technologische manifestatie dringen zich steeds sterker aan ons op, stelt de filosoof Ad Verbrugge in de inleiding.
Ecologische beweging
Wat De perfectie van de techniek bijzonder maakt, zijn niet eens zozeer de scherpe inzichten. Die kennen we immers inmiddels ook al wel van bijvoorbeeld de ecologische beweging. Wat dit boek uniek maakt, is dat Jünger (1898-1977) het al in 1939 schreef. Door de oorlog zou het tot 1946 duren voor het boek in het Duits verscheen.
Het werk groeide uit tot een klassieker, maar een Nederlandse vertaling bleef achterwege. Met zijn populaire online platform De Nieuwe Wereld richtte Verbrugge een eigen uitgeverij op, om in die lacune te voorzien.
Wat is dat een goede beslissing geweest. Met name vertaler Mark Wildschut heeft een huzarenstukje verricht, want de taal van Jünger oogt fris en leest vlot. Het drukwerk is bovendien voorbeeldig verzorgd.
Stokpaardjes
Tegelijkertijd rijst de vraag waarom Verbrugge juist nu met dit boek op de proppen komt. In zijn inleiding geeft hij een indicatie. Ook de coronacrisis zouden we als samenleving te technocratisch hebben benaderd, stelt Verbrugge, wat de reden zou zijn voor het groeiende maatschappelijke verzet. Het is de vraag of deze argumentatie hout snijdt.
Als we van corona iets hebben geleerd, is het wel dat we er mede dankzij moderne technologie binnen een jaar een werkend vaccin tegen konden ontwikkelen. Hoe dan ook doen we Jüngers gedachtegoed tekort door het als vademecum te laten dienen voor al onze stokpaardjes.
Ook zonder de verwijzing naar de pandemie is het boek niettemin uiterst actueel. De passages over de angst dat automatisering ons onze banen zal kosten, lijken gisteren geschreven. Die angst – stelt Jünger – is onterecht.
Eindproducten in een technisch proces
Natuurlijk, de productie van een mechanisch weefgetouw ligt veel hoger dan die van de wever met zijn handweefgetouw, en een dorsmachine doet het werk sneller en beter dan de boer met een dorsvlegel kan.
‘Maar zulke vergelijkingen zijn kinderlijk en een denkend mens onwaardig’, stelt Jünger. Dat weefgetouw en die dorsmachine zijn immers slechts de eindproducten van een ‘omvattend technisch proces, waarin een reusachtige hoeveelheid arbeid besloten ligt’.
Oftewel: hoe meer automatisering, hoe méér werk. Een interessante paradox die tot nadenken stemt. In tijden van personeelstekort in nagenoeg elke sector lijkt de Duitse denker er bijna tachtig jaar na dato nog gelijk in te krijgen ook. Met recht een visionair werk.
De perfectie van de techniek
Friedrich Jünger | 400 Blz. | € 34,99
Nieuwsbrief
Vond je dit een interessant artikel, abonneer je dan gratis op onze wekelijkse nieuwsbrief.