Het onderhoud van de Markerdijken tussen Hoorn en Amsterdam heeft opnieuw tot ophef geleid. De minister ontraadt ten stellige een Kamermotie om onderzoek te doen naar een gemaal in de Houtribdijk, en Deltacommissaris Kuijken wil een andere dijkoplossing dan de beheerder.

De Kamermotie waar het om gaat is ingediend door vertegenwoordigers van de vier partijen die nu zitten te onderhandelen over de vorming van een nieuw kabinet. Des te opmerkelijker is het dat demissionair minister Melanie Schultz-Van Haegen de motie ten zeerste ontraden, temeer omdat die alleen maar vraagt om meer onderzoek naar een gemaal in de Houtribdijk, meer hierover later.

Markeerdijken en gemaal in Houtribdijk.

Eveneens gister heeft Deltacommissaris Kuijken de plannen van het Hoogheemraadschap voor dijkversterking bij Uitdam naar de prullenbak verwezen: in plaats van aanleg van een extra zware dijk langs de bestaande pleit voor hij voor het aanbrengen van een golfbrekende berm en dijkversterking met nagels.


Dijken afgekeurd

Aanleiding van dit alles is dat de Markermeerdijken tussen Hoorn en Amsterdam bij de laatste toetsing door het beherende waterschap, het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, zijn afgekeurd. De dijken, veelal gebouwd op veengrond, zijn niet stabiel genoeg, dus ze moeten worden versterkt.

Het Hoogheemraaschap heeft samen met de aannemers, gezamenlijk vormen ze de Alliantie Markermeerdijken, verschillende modellen uitgewerkt: van dijkversterking aan de binnenkant of aan de buitenkant, tot het bouwen van een nieuwe dijk langs de oude of het aanbrengen van vooroevers die de golfkracht van het water moeten opvangen.

Knelpunten zijn er vooral op plekken waar huizen vlak achter of half op de dijk staan, zoals bij de dorpen Uitdam en Durgerdam. Voor de mensen die er wonen zijn de dijk en het uitzicht over het water de unieke eigenheid van hun omgeving, waar ze geen afbreuk willen doen door massief uitgevoerde dijkprojecten. De Markermeerdijken zijn ook tot Provinciaal Monument verklaard, wat aangeeft dat ze een bijzonder cultuur-historisch karakter hebben.

Een en ander heeft er toe geleid dat er veel verzet is tegen de dijkversterkingsplannen, dat er voortdurend uitstel is van uitvoering, en dat er inmiddels ook al heel wat onderzoek is gedaan naar het hoe en wat van de dijkversterking.


Hoe sterk zijn de dijken eigenlijk?

Een van de eerste vragen die daarbij speelt is: zijn de dijken wel zo zwak? Want er was eigenlijk weinig bekend over wat de veenondergrond doet met de sterkte van een dijk. Er volgden daarop proeven, waaruit bleek dat dijken op veen toch sterker zijn dan eerst gedacht (zie Dijk op veen). Bovendien hebben de dijken het prima gedaan sinds de aanleg van de Afsluitdijk en vervolgens de vorming van het Markermeer door de aanleg van de Houtribdijk tussen Enkhuizen en Lelystad. De dijken hebben bewezen sterkte.

Bij de toetsing van de dijken kon het Hoogheemraadschap met dit alles nog geen rekening gehouden, omdat die inzichten er toen niet waren, En het Hoogheemraadschap vindt het ook prematuur om op zijn eigen houtje de nieuw verworven inzichten in rekenmodellen te stoppen en daarmee het versterkingsprogramma aan te passen.


Een gemaal in de Houtribdijk

De oud-Delta-ingenieurs Frank Spaargaren en Cees Vroege, verantwoordelijk voor onder meer de aanleg van de Oosterscheldekering in Zeeland, presenteerden een heel nieuw idee voor de Markermeerdijken. Maak in de Houtribdijk een gemaal, zodat de waterstand in het Markermeer kan worden gecontroleerd. Dreigt het water hoog te komen door een storm of afwatering bij zware regenval, dan pompt het gemaal het water weg naar het IJsselmeer waar het vervolgens op de Waddenzee wordt geloosd. Omdat de waterstand op die manier is gecontroleerd, hoeft er veel minder aan dijkverzwaring te worden gedaan.

Verantwoordelijk minister Schultz-Van Haegen heeft dat idee door Rijkswaterstaat laten onderzoeken, en die reageerde uitgesproken negatief. Gecontroleerd waterpeil zou voor de sterkte van de dijken onvoldoende soelaas bieden, en de uiteindelijke oplossing veel duurder maken. Spaargaren en Vroege hebben op hun beurt weer de nodige kritiek op dat onderzoek van Rijkswaterstaat (lees: ‘Versterking Markermeerdijken blijft omstreden’)

Gister dienden de Kamerleden Geurts (CDA), Jetten (D66), Visser (VVD) en Dik-Faber (ChristenUnie), de partijen die nu over een nieuw kabinet onderhandelen, een motie in waarin zij aandringen op een onafhankelijk onderzoek naar die pompvariant. De minister reageerde daarop nogal verbolgen met de mededeling dat al het onderzoek al was gedaan, en zij ontraadde de motie ten stelligste, iets wat nogal ongewoon is voor een minister met een demissionaire status. Wat de Kamer nu gaat doen moet volgende week dinsdag blijken.


Deltarechter oordeelt over Uitdam

Voor Uitdam had de Alliantie Markermeerdijken als voorkeur de aanleg van een nieuwe, hogere en bredere dijk langs de waterkant van de bestaande dijk, zie de schets hieronder.
 

Het dijkversterkingsplan van de Alliantie Markermeerdijken.


De bewoners voelden daar niet voor, en uiteindelijk werd Deltacommissaris Kuijken gevraagd met een eigen oordeel te komen, als een soort Deltarechter.

Gister presenteerde Kuijken zijn rapport. Hij concludeert dat er ook een andere manier kan worden gebruikt om de dijk stabieler te maken, en wel door vernageling. Aan de binnenkant van de dijken komen lange pennen, de nagels, tot in de bodem waar de dijk op staat, en die worden vervolgens met een betonmix in het dijklichaam en de ondergrond verankerd (lees: ‘Innovatieve dijkversterking’). Aan de vorm van de dijk verandert daardoor niets, de oplossing is wel een stuk duurder en vereist meer onderhoud. Daarnaast komt er aan de voet van de dijk een golfbrekende berm, zodat de bestaande dijk ook niet hoeft te worden verhoogd.

Het Hoogheemraadschap laat weten 'waardering te hebben voor het werk van Kuijken' en het advies te bestuderen.


Uitstel voor Durgerdam

Voor de dijkversterking bij Durgerdam presenteerde de Alliantie Markermeerdijken eind vorig jaar het plan voor de aanleg van golfbrekende eilanden (lees: ‘Golfremmers gaan karakteristieke Markermeerdijk beschermen’). Ook dat riep weer de nodige vragen op en inmiddels is de besluitvorming daarover uitgesteld.

Wat al het gedoe rond de Markermeerdijken nog eens duidelijk maakt is dat bij landschappelijk karakteristieke dijken, en dan met name waar er dijkdorpen liggen, alleen een fijnzinnige aanpak werkt, of er komen oplossingen die het watersysteem op een hoger niveau veiliger maken zoals met de aanleg van een gemaal. Voor de zoveelste keer blijkt: zonder draagvlak gaat het gewoonweg niet.

Openingsbeeld: Uitdam, foto uit het advies van Deltacommissaris Kuijken.