We kunnen beter nu al handelen, dan wachten totdat een plotselinge uitval van de cloud de halve Europese economie stillegt, vindt Reijer Passchier, als hoogleraar digitalisering en de democratische rechtsstaat verbonden aan de Open Universiteit.
 

In de aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen vroeg De Ingenieur verschillende experts om hun opinie over een actuele maatschappelijke opgave waarover de politiek de komende jaren een besluit zal moeten nemen, zoals mobiliteit. Bekijk het Dossier 'Verkiezingen 2023'.


De technologiemarkt wordt van oudsher gedomineerd door grote bedrijven die het rechtstelsel weten te gebruiken om nog machtiger te worden. In bijvoorbeeld de auto-industrie heeft dat ertoe geleid dat een handvol bedrijven decennialang de dienst uitmaakte.

Digitalisering maakt het risico op dergelijke marktdominantie nog eens vele malen groter en dat baart me zorgen. Juist in de digitale wereld geldt dat degene met de meeste informatie de beste uitgangspositie heeft. Dit the rich gets richer-principe leidt tot the winner ­takes all en het ontstaan van omvangrijke monopolies.

Voorbeelden te over. De zoekmachinemarkt is vrijwel volledig in handen van Google, het besturingssysteem van Microsoft is dominant, voor clouddiensten is Amazon de grootste speler en Instagram, Facebook, WhatsApp en Messenger zijn allemaal van Meta.
 

Elke gebruiker is pure winst

Big tech profiteert daarbij van enorme schaalvoordelen. Oliebedrijven moeten elke liter olie uit de grond pompen, wat per eenheid geld kost.

In het geval van digitale diensten en producten hoeft men maar één keer iets te produceren; de kosten van het dupliceren ervan zijn vervolgens minimaal. Voor een bedrijf dat eenmaal een goed werkend social-mediaplatform heeft, is vervolgens elke gebruiker pure winst. 
 

Lastige regelgeving

Digitale technologie is per definitie ook wendbaar. Een olieraffinaderij verplaats je niet zomaar, maar ­Facebook kan de data en algoritmen die het nodig heeft om te draaien zonder probleem overal neerzetten, of het nu in Amerika, Australië of Afrika is.

Niet voor niets hebben die big tech-topmannen zoveel interesse in de ruimte. Daar zijn ze ultiem ongrijpbaar voor landen met hun lastige regelgeving. De aan hyperglobalisering ver­bonden race to the bottom neemt met digitalisering zo een hoge vlucht.



Complex machtsspel

Het feit dat digitalisering als een black box werkt, is hierbij extra problematisch. Een vliegtuig kun je uit elkaar halen, maar niemand weet precies aan welke regels Facebook ons onderwerpt. In die zin zijn we door big tech aan het feodaliseren.

Er is een complex machtsspel ontstaan met regels die we niet kennen en waarop we geen invloed hebben. Ook de leiding op het gebied van AI is inmiddels in handen van big tech; andere spelers, waaronder de wetgever, hobbelen daar een beetje achter­aan.

Het begint met het inzicht dat het enkel reguleren van big tech niet genoeg is

Maatschappelijk in verval

Alle technologische vooruitgang ten spijt zijn we maatschappelijk en constitutioneel gezien sterk in verval. Dat komt doordat we zo afhankelijk zijn geworden van deze grote spelers. Het terugdringen van die afhankelijkheid zou prioriteit moeten krijgen en de overheid moet daarin het voortouw nemen.

Onlangs gaf de regering overheden toestemming de clouddiensten van Microsoft en Amazon te gaan gebruiken. Dat is in mijn ogen een stap in de verkeerde richting. De overheid moet juist lokale clouddiensten stimuleren of zelf een clouddienst opzetten.

Volgens hetzelfde principe moet de overheid de afhankelijkheid van het besturingssysteem van Microsoft terugdringen. Er zijn prima alternatieven voorhanden.


Grote kansen voor Europese alternatieven

Dit biedt bovendien grote kansen. Europese alter­natieven kunnen dan eindelijk tot bloei komen. Ons onderwijsstelsel is goed en we hebben genoeg geld.

Maar het begint met het inzicht dat het enkel reguleren van big tech niet genoeg is. Als we big tech willen ‘temmen’ en aan democratische en rechtsstatelijke waarden willen binden, moeten we allereerst onze afhankelijkheid van big tech doorbreken.

Jarenlang waren Europese landen afhankelijk van Russisch gas. Pas door de oorlog in Oekraïne, realiseerden ze zich hoe kwetsbaar ze daardoor waren. Onze afhankelijkheid van Microsoft en Amazon is veel groter dan die van Russisch gas. 

We kunnen wachten tot door plotselinge uitval van de cloud de halve Europese economie komt stil te liggen. Maar beter kunnen we nu al handelen. 


Tekst: Reijer Passchier, als hoogleraar digitalisering en de democratische rechtsstaat verbonden aan de Open Universiteit. Daarnaast is hij verbonden aan de afdeling staats- en bestuursrecht van de Universiteit Leiden. In 2021 ­publiceerde hij het boek Artificiële intelligentie en de rechtsstaat.
Beeld: Depositphotos