‘Het lastige van grote veranderingen is dat we, en dat geldt zeker voor ingenieurs, heel graag alles willen voorzien. Pas dan gaan we bewegen of bouwen. Dat kan dus niet als het gaat om de energietransitie of het tot stand brengen van een circulaire economie. De toekomst daarvan is per definitie niet te overzien. En toch moeten we aan de slag.’

Aan het woord is ir. Annemieke Nijhof, CEO van advies- en ingenieursbureau Tauw, en lid van de Raad voor de leefomgeving en infrastructuur. In 2015 publiceerde die het toonaangevende advies Rijk zonder CO2. Met wat ze zegt over de onzekerheid van de toekomst voegt Nijhof een extra laag toe aan dat advies. ‘Het betekent dat je moet durven beslissen in onzekerheid en er vertrouwen in moet hebben dat je vindingrijk genoeg bent om het recht te zetten als ergens een verkeerde afslag is genomen. Blijf dus niet hangen in het idee dat je er wel komt met no-regret-maatregelen, want dan gaat het allemaal veel te langzaam en met te weinig gedurfde innovaties.’

Het betekent verder dat we eerlijk moeten zijn, vervolgt Nijhof. ‘Bij grote veranderingen horen winnaars en verliezers. Realiseer je dat we met ons gedrag, met de economie, de werkgelegenheid, onze pensioenen en aandelen heel erg verslaafd zijn aan fossiel. Willen we naar een wereld waarin fossiel geen rol meer speelt, dan betekent dat bloed aan de muur. We moeten dat onder ogen zien en bereid zijn de verliezers op te vangen of te compenseren.’


Dubbeldoelstelling

Die verslaving aan fossiel heeft nog een andere consequentie. ‘Het bestaande is niet geneigd tot verandering doordat mensen verlies van waarde vrezen. Je  zult de doorbraken dus moeten afdwingen. Dit betekent dat er een zeer krachtige regie nodig is.’ Die regie brengt ze bij voorkeur onder bij een autoriteit die van de politiek het mandaat krijgt om die langetermijndoelen te realiseren, ‘dus los van de politieke kortetermijnsturing en de angst om politiek te worden afgerekend als er een keer iets anders moet.’

Hoe ziet Nijhof dat afdwingen? ‘Neem de nieuwbouw. Hoe kan het dat er nu nog steeds huizen worden gebouw die niet bijdragen aan de energietransitie of aan circulariteit? Zet dan in het bouwbesluit: gij zult energieneutraal en circulair bouwen.’ Zo zijn op tal van terreinen maatregelen te bedenken. Maak bijvoorbeeld recycling en energiebesparing veel sneller tot een business case door een flinke belasting op afval en energiegebruik.

Waar Nijhof echt een punt van wil maken, zijn de vele miljarden die jaarlijks worden uitgegeven aan beheer en onderhoud, ‘Het is nu asfalt eruit en asfalt erin. Maar zo blijft alles bij het oude. Terwijl het gaat om verbetering van wat we hebben; dat er minder energie nodig is en minder beslag wordt gelegd op grondstoffen.’ Haar suggestie: voorzie elke aanbesteding door de overheid van een dubbeldoelstelling: het werk moet niet alleen de functionaliteit behouden, maar ook meetbaar bijdragen aan de gewenste verandering. ‘Stop met dom aanbesteden, maar gebruik die gelden om de transitie te versnellen.’