Deze week was het een gesprongen hoofdleiding van het Amsterdamse Waternet die de kelders van het VU-ziekenhuis onder water zette, met een ingrijpende evacuatie als gevolg. Wat staat ons te wachten bij een overstroming die niet alleen het ziekenhuis, maar de hele omgeving treft?

De beelden logen er niet om. Rijen wachtende ambulances, politie die op de verkeersslagader van Amsterdam rijstroken afzet, brandweerlieden en mariniers  die patiënten het ziekenhuis uit dragen, omliggende ziekenhuizen die op noodplan moeten draaien om de patiënten op te vangen.

Het was in Nederland heerlijk zonnig weer, er waren geen files of opstoppingen, het leven ging zijn gewone dagelijkse gang

Het laat zien hoe kwetsbaar een instelling met vitale functie als een ziekenhuis kan zijn voor wateroverlast. Natuurlijk, voor zover nu is te overzien deed het ziekenhuispersoneel wat nodig was: garanderen dat de patiënten niets overkomt, de meest kwetsbaren beschermen. De hulpdiensten en politie lieten het transport van de patiënten goed verlopen, de omliggende ziekenhuizen maakten capaciteit vrij om de geëvacueerden op te vangen. Al met al was het een enorme inspanning om dat voor elkaar te krijgen.

Veel kon omdat het om een volledig geïsoleerde overstroming ging. Alleen het VUMC en de directe omgeving waren getroffen. Voor het overige was het in Nederland heerlijk zonnig weer, waren er geen files of opstoppingen, het leven ging zijn gewone dagelijkse gang.

Denk je nu eens dezelfde situatie in, maar dan als er sprake is van een overstroming door een falende waterkering. Een veel groter gebied raakt onder water, zeg maar groot Amsterdam. Zou dan een soortgelijke operatie mogelijk zijn?

Vergeet het maar. Want iedereen wil weg. Wie regelt dan nog dat de ambulances voorrang krijgen, terwijl stress en paniek het gebied in zijn greep heeft. Nu was de tijdsdruk te overzien: het mocht rustig een half uur duren om een patiënt naar beneden uit het ziekenhuis te dragen, zolang de patiënt maar niks zou overkomen. Maar bij een echte (dreigende) overstroming is die tijdsdruk er wel. En het VUMC is dan niet het enige ziekenhuis dat gered moet worden, er zijn er dan meer in de omgeving waarvoor hetzelfde probleem geldt, dus vergeet het maar dat de hulpcapaciteit beschikbaar is waar het VU-ziekenhuis nu wel mee vooruit kon.

De kans dat het VUMC door een overstroming wordt getroffen is overigens buitengewoon klein, zoals is te zien op de risicokaart van Nederland. De meeste delen van Amsterdam binnen de ring (Amsterdam-Noord uitgezonderd) én Buitenveldert, waar het VU-ziekenhuis ligt, blijken het minst kwetsbaar. Dus bestuursvoorzitter Wouter Bos hoeft zijn noodvoorzieningen niet per se hoger te verplaatsen van de kelder naar een hogere verdieping.  Maar er zijn genoeg ziekenhuizen die bij een overstroming wel tot 2 m water krijgen en waar zich dus een soortgelijke situatie als nu bij het VUMC kan voordoen.

Juist op de weg is het gevaar groot: doordat er files zijn, of omdat het niet lukt de gewenste bestemming te bereiken

Dr. Bas Kolen, directeur onderzoek en ontwikkeling van het wateradviesbureau HKV, ging voor zijn proefschrift na hoeveel ziekenhuizen er in gebieden liggen waar een overstroming kan optreden. Langs de kust zijn dat er 49, in het rivierengebied 16. Er is dus een grote kans dat bij een overstroming twee of meer ziekenhuizen tegelijkertijd worden getroffen.

‘Niet evacueren’, is zijn advies. ‘Probeer een overstroming zo goed mogelijk te overleven. Want alle omstandigheden die bij de evacuatie van het VU-ziekenhuis gunstig uitpakten, zijn dan niet of nauwelijks aanwezig.’ Hij redeneert als volgt. Patiënten liggen vrijwel altijd op de hogere verdiepingen, dus ze lopen niet direct gevaar. Juist op de weg is het gevaar groot: doordat er files zijn, of omdat het niet lukt de gewenste bestemming te bereiken. ‘In Nederland hebben we zeven ambulances met volledige intensive care-voorzieningen. Dus je kunt die patiënten beter laten liggen.’ Overzie als de eerste ellende voorbij is wat de omstandigheden zijn, of het ziekenhuis kan doorfunctioneren of dat er misschien toch een evacuatie nodig is. Er is dan minder tijdsdruk, er kan beter worden geïnventariseerd welke noodfaciliteiten beschikbaar zijn.

Alles goed en wel, maar het VUMC laat zien dat sommige essentiële voorzieningen niet meer functioneerden. Dus hoezo een overstroming zien te overleven? ‘Dat is precies de vraag die ziekenhuizen zichzelf moeten stellen. Hoe kan ik mijn instelling zo weerbaar maken dat ik een calamiteit kan overleven?’ Deels gaat het om technische voorzieningen, zoals een noodaggregaat en dergelijke, die dan wel op een plek moeten staan waar ze kunnen doorfunctioneren, desnoods een in de kelder en een op de bovenste verdieping. Maar voor een belangrijk deel is het ook de inzet van mensen. ‘Je zag al bij het VU-ziekenhuis dat familieleden willen weten hoe het met hun naaste gaat. Die kun je bijvoorbeeld inschakelen om bepaalde taken uit te voeren zodat de verpleging zich met de urgente zorg kan bezighouden. In een ziekenhuis heb je patiënten die zeer intensieve zorg nodig hebben en patiënten die voor  observatie zijn opgenomen, met alle schakeringen er tussen. Ziekenhuizen zouden moeten nagaan hoe ze hun mensen bij een calamiteit daar zo optimaal mogelijk op kunnen inzetten.’(Frank Biesboer)

Leadimage: Jigal Krant