In zijn nieuwste boek zoekt Vaclav Smil naar een ­zinvolle filosofie over de kans van slagen van nieuw ontworpen producten.

Is er een innovatiestrategie te bedenken die succes garandeert? Dat vraagt Vaclav Smil zich af in Invention and Innovation, gewijd aan het wel en wee van uitvindingen. 

Als eerste beschrijft de inmiddels tachtigjarige emeritus hoogleraar aan de University of Manitoba producten die veelbelovend leken, maar in de praktijk rampzalig bleken uit te vallen. Gelode benzine beloofde omstreeks 1922 een goedkope oplossing te bieden voor een veelvoorkomend probleem, namelijk dat het lucht-benzinemengsel in de automotor regelmatig te vroeg tot ontploffing kwam.


Gelode benzine leek ideale oplossing

Hierbij liep de druk in de motor soms op tot liefst 180 bar, wat tot trillingen leidde. En inderdaad: door tetraethyllood aan de benzine toe te voegen was dit zogenoemde pingelen al snel verleden tijd, met als gunstig gevolg dat de motor ook beter ging presteren.

Toch werd spoedig duidelijk dat deze oplossing een ander probleem veroorzaakte. Het lood in de uitlaatgassen bleek dramatische gevolgen te hebben voor de volksgezondheid, terwijl bovendien de lucht en de bodem hierdoor vervuild raakten. Het zou nog tientallen jaren onderzoek vergen tot de ontdekking van loodvrije benzine uitkomst bood.

Bij de gelode benzine ging het in eerste instantie nog om een veelbelovende uitvinding die in de praktijk bijzonder slecht uitpakte. Smil benoemt ook technische noviteiten die weliswaar in het begin goed aansloegen, maar waarvan de verwachte doorbraak uiteindelijk achter­bleef.


Inherente complexiteit van kernsplijting

Een voorbeeld is kernsplijting. ‘De gecontroleerde productie van energie uit de kernsplitsing van uranium verliep van de theoretische concepten naar de eerste commerciële elektriciteitsopwekking in precies zestig jaar’, aldus Smil. ‘Een opmerkelijk korte periode als je de inherente complexiteit van de uitdaging in ogenschouw neemt.’

Na de ontdekking door Henri Becquerel van het radioactieve verschijnsel in 1896 volgde in de jaren dertig de eerste splitsing van lithium, enkele jaren later gevolgd door de splitsing van atomen met neutronen.

In 1954 vond in een onderzeeboot de eerste toepassing van kernsplijting voor het opwekken van elektriciteit plaats, de eerste commerciële kerncentrale bij Shippingport ging drie jaar later in werking. In de jaren daarna volgde onder meer in de Verenigde Staten in hoog tempo de bouw van enkele tientallen kerncentrales. 


Ontwikkeling kernenergie als 'succesvol falen'

Een aantal onverwachte gebeurtenissen maakte echter rond 1973 een einde aan de spectaculaire groei, onder meer door de nieuwe strenge maatregelen rond de bouw van nieuwe kerncentrales en daarnaast de tegenvallende resultaten van de – in principe – veel effectievere, nieuw ontwikkelde kweekreactoren.

De afnemende belangstelling voor kernenergie was echter vooral het gevolg van de onverwachte landelijke daling van de vraag naar elektriciteit, gekoppeld aan een groeiend wantrouwen onder de bevolking ten aanzien van kernenergie. Dit was onder meer een direct gevolg van het ongeluk bij Three Mile Island in 1979. Smil concludeert hierbij dat de ontwikkeling rond kernenergie als een ‘succesvol falen’ te beschouwen is. 


Het eeuwenoude plan voor een hyperloop

Tegenover deze tegenvallende ontwikkeling komt een aantal uitvindingen aan bod waarop de mensheid momenteel wacht, maar waarvan de ontwikkeling eindeloos lijkt te duren. De hyperloop bijvoorbeeld, de in vacuüm voortbewegende trein die Elon Musk al in 2013 aankondigde. Helemaal geen nieuw plan, zo lezen we, want al tweehonderd jaar geleden werden de eerste patenten rond een dergelijk vervoermiddel verleend.

Ook de ontwerpen van kernfusiecentrales dateren al van tientallen jaren geleden. Toch blijft Smil optimistisch en wijst hij erop dat we vooral moeten doorgaan met het ontwikkelen van materialen, producten, en processen. 


Aan welke uitvindingen hebben we behoefte?

Hij eindigt dit boeiende essay met een opsomming van nieuwe uitvindingen waar we in de toekomst behoefte aan hebben. Denk hierbij aan nieuwe ­medicijnen, duurzame vliegtuigen en kunstmatige intelligentie.

Dit boek, dat anders dan Smils overige recente boeken nog niet in Nederlandse vertaling is verschenen, zou wel eens in veel opzichten stimulerend kunen zijn op dit gebied – al zijn daarvoor geen garanties te geven. 
 

Invention and innovation. A brief history of hype and failure
Vaclav Smil | 220 Blz. | € 26,77 
e-boek  € 21,61


Tekst: Rijkert Knoppers
Foto: Andreas Laszlo Konrath